1) Rafa³ - nie idzie mi o uznawanie ró¿nych kompilacji elementów stroju jako typowych czy nietypowych dla piechoty polskiej.
Twoje ustalenia s± wa¿ne, wrêcz niezbêdne do rekonstrukcji delii hajduka (strój zwyk³y, codzienny) z konkretnej ikonografii.
I takie podej¶cie jest wystarczaj±ce (na razie) dla potrzeb zabawy w rekonstrukcjê stroju.
2) Mamy gar¶æ wniosków i spostrze¿eñ odno¶nie typowych elementów stroju wojskowego dla piechoty polskiej I po³owy XVII wieku. Ale to nie upowa¿nia do wydawania kategorycznych twierdzeñ. Takie twierdzenia s± do przyjêcia w pracach badawczych i naukowych. Do tego potrzeba naprawdê solidnej kwerendy w archiwach i innych ¼ród³ach. Z tego co na razie widaæ, to tyle ¿e szczup³e internetowe zasoby wiedzy w tym temacie chyba wyczerpali¶my.
Te wnioski do których doszed³e¶, jakkolwiek cenne, mog± stanowiæ dopiero asumpt do powa¿nego potraktowania tematu.
Dyskusja na ten temat powoli rozwija siê na wzór tematu za³o¿onego przez Radka Sikorê o szablach – i to dobry kierunek. Pewnie tam zagl±da³e¶ wiêc wiesz o czym piszê.
3) Z kolorystyk± te¿ by³o ró¿nie. Zauwa¿ ¿e nawet stwierdzenie „barwa zwyczajna ob³oczysta” (czyli jaki¶ odcieñ niebieskiego) te¿ nie jest obligatoryjne w latach 1577-1655. Niebieskie s± czasem i ¿upany i delie, czasem tylko delie, czasem tylko ¿upany.
a) nie mam ¿adnych informacji o kolorystyce piechoty kwarcianej czy suplementowej,
b) w oddzia³ach piechoty zaciê¿nej wystawianych przez osoby prywatne kolorystyka bywa³a ró¿na:
-
Czarnych równie¿ hajduków Weyhera oraz ¿ó³tych Marsza³ka Koronnego wymienia Bielski przy opisie utarczek pod Gdañskiem w 1577 r (czarni to mo¿e ówczesne oddzia³y in¿ynieryjne?)
- hajducy Lubomirskich mieli barwy czerwone,
-
hajducy za¶ piesi kardyna³a Radziwi³³a ubrani byli w karmazyn i granat, - (ale to reprezentacyjni hajducy).
c) piechota ³anowa (ch³opska) te¿ „ma ró¿nie”:
-
Uchwa³a sejmiku w Opatowie (Sandomierskie) z dnia 28.IV.1655 r. postanowi³a, ¿e ch³opi maj± stanowiæ regularne wojsko i dlatego nale¿y zachowaæ „równo¶æ w barwie, rynsztunku, aparamentach i inszych do tego nale¿±cych rekwizytach. Umundurowanie ma siê sk³adaæ z ¿upanów b³êkitnych, d³ugich do po³owy goleni, katanek czerwonych. Szlachta wed³ug w³asnego uznania mo¿e zaopatrzyæ swych ludzi w delie z b³êkitnego sukna,
-
Sejmik sieradzki z 20.VI. 1655 r. uchwali³, ¿e piechota mia³a byæ ubrana w bia³e (z we³ny niebarwionej) ¿upany bekieszowe, siêgaj±ce do pó³ goleni, katany, spodnie i czapki czerwone,
- Wed³ug laudum sejmiku w S±dowej Wiszni z dnia 28.IV.1655 r. piechurzy ubrani byæ mieli w b³êkitne ¿upany i czerwone katanki,
d) wybrañcy i piechota dymowa (ch³opska) to czêsto zupe³nie inna melodia:
List przypowiedni W³adys³awa IV dla Stefana Mamonicza w r. 1633 z uprawnieniem do wyprowadzenia wybrañców zawiera nakaz, aby ka¿dy pacho³ek wyprawiony by³ jak najprêdzej bez barwy…Inny wspó³czesny list przypowiedni wydany Wilczkowi, rotmistrzowi królewskiemu, na wybieranie wybrañców z ekonomii królewskich województwa podlaskiego, domaga siê równie¿, aby wybrañcy stawili siê bez muszkietów i bez barwy.
Stefañska wysuwa tu przypuszczenie (zauwa¿ przypuszczenie a nie twierdzenie) ¿e barwa b³êkitna to oddzia³y strzeleckie, a oddzia³y bez barwy (kampania smoleñska 1633) i „czarne” (czasy Batorego) to oddzia³y „in¿ynieryjne”.
Inn± spraw± jest ubieranie hajduków w ró¿ne kolory przy okazji ¶wi±t czy uroczysto¶ci. Zdarza³o siê przy okazji pogrzebów, ¿e fundator ubiera³ ca³e oddzia³y na czarno.
4) Dobre z tym WP na plecach –he, he. Lubiê te Twoje poczucie humoru.
Teraz moja z³o¶liwostka: na ¿adnej ikonografii nie ma hajduka w zimie- wniosek jest taki ¿e hajducy w zimie nie wychodzili z cha³up.
5) No w³a¶nie nie wiedzia³em nic o pochodzeniu tego rysunku od Micha³a, dlatego moje zastrze¿enia i potraktowanie tego jako ciekawostki.
6) S±dzê Rafale, ¿e szkice te mog± byæ szkicami do akwarel wspominanych przez Zofiê Stefañsk± w artykule „POLSKIE UBIORY WOJSKOWE Z XVI I XVII W”.
Nastêpne wiadomo¶ci, dotycz±ce barwy piechoty ³anowej, pochodz± z lat 1680—1683. S± to akwarele55 niewiadomego autora z podpisami w jêzyku niemieckim, datowane 1680 i 1683.
Pierwsza z nich zatytu³owana: „Stabstrompheter polsky £anowi 1680 /] AD" przedstawia trêbacza ubranego56 w ¿upan i deliê koloru ciemnonie¬bieskiego. Szamerowania delii, obszywka krótkich jej rêkawów oraz mankiety ¿upana - buraczkowe, takie¿ dno czapki z obszyciem futrzanym. Szabla w czarnej pochwie z okuciami ¿elaznymi.
Druga z napisem: „Feldweybel £anowy Pu³k A.D. 1680", przedstawia podoficera. Delia jasnop±sowa z czarnym szamerowaniem i takimi¿ ob-szewkami krótkich jej rêkawów. Kolor rêkawów ¿upana w opisie nie po¬dany. Dno czapki tego¿ koloru, co delia z obszyciem futrzanym. Prawa rêka wsparta na lasce podoficerskiej. Szabla w pochwie ze skóry br±zo¬wej z ¿elaznymi okuciami. Przez piersi czarny pas od torby futrzanej, na nim wisz± ³adunki.
Na trzeciej akwareli, zatytu³owanej: „Polskê £anowe Rgmt A.D. 1680" A przedstawiony jest szeregowy w ¿upanie jasnoburaczkowym i w takiej¿e czapce obszytej bia³ym barankiem, wsparty na muszkiecie i soszce. Przez piersi pas od torby futrzanej z gotowymi ³adunkami.
Czwarta akwarela nosi napis: „£anowi Pu³k von Pommern AD 1682" ..,: i wyobra¿a równie¿ szeregowego w jasnoniebieskim ¿upanie (?) z ko³¬nierzem wyk³adanym, pasem wi±zanym oraz wy³ogami rêkawów — p±sowymi. Na g³owie niebieska czapka obszyta szarym barankiem... Przez piersi przewieszony pas bia³y skórzany do torby ze skóry cielêcej, bia³ej w czarne ³aty. Na pasie zawieszone gotowe ³adunki. W prawej rêce muszkiet, w lewej soszka, u boku tasak prosty w pochwie skórzanej, br±zowej z okuciami mosiê¿nymi.
Pi±ta jest zatytu³owana: „Polsky £anowy AD 1682". Jest to szeregowy oddzia³ów roboczo-saperskich, bez broni i barwy. Ubrany jest w zwyk³y strój ch³opski: szar± siermiêgê z 'bia³ym ko³nierzem (mo¿e od koszuli?) i s³omkowy kapelusz. Przez piersi dwa rzemienne pasy za³o¿one razem; jeden prawdopodobnie od niewidocznej torby. Za pasem siekierka cie¬sielska, w prawej rêce ¶redniej d³ugo¶ci berdysz.
Nastêpny rysunek, szósty, wykonany piórem, nie jest kolorowany. Na¬pis brzmi: ,,Pickenier oder Pikownik Polsky £anowy. A.D. 1683". Przed¬stawia on szeregowego w ¿upanie i delii z krótkimi rêkawami. Przy delii ko³nierz wyk³adany, obrze¿enia na koñcach rêkawów oraz niewielkie szamerowania przy zapiêciu na piersiach. Pas szeroki rzemienny z klam¬r±. U boku szabla, w rêku pika.
Nastêpna, siódma, akwarela, z tytu³em: „Pikinier Polsky £anowy AD 1683" przedstawia pikiniera w ciemnozielonym ¿upanie i jasno¿ó³tej delii na bia³ej podszewce (?) z zielonym szerokim ko³nierzem wyk³adanym oraz zielonymi szamerowaniami przy rozciêciach krótkich rêkawów, przewi±¬zanego zielonym miêkkim pasem. Czapka ¿ó³ta obszyta futrem czarnym od do³u. Przez piersi pas rzemienny, spiêty na klamrê, od torby z bia³ego baranka {?
. W prawej rêce siekiera, w lewej pika.
Akwarela ósma, zatytu³owana: „Polskê £anowy Pu³k A.D. 1683" wyo¬bra¿a muszkietera w ¿ó³tym ¿upanie (widoczne tylko rêkawy) i w nie¬bieskiej delii z krótkimi rêkawami, wykoñczonymi czarn± lamówk±. Ta¬kie¿ szamerowania na piersiach, ¿ó³ty wi±zany pas, odpowiadaj±cy kolo¬rem ¿upanowi. Czapka z denkiem równie¿ niebieskim, podszyta czarnym barankiem, z rozciêciem na prawym boku. Przez piersi br±zowy pas rze¬mienny od takie j ¿e torby. Pas miêkki ¿ó³ty, jak ¿upan. W lewej rêce mu¬szkiet, w prawej berdysz, ¶redniej wysoko¶ci z okuciem dolnym drzewca. Jest to wiêc mo¿e berdysz zaprowadzony przez Jana III zamiast soszek.
Dziewi±ta z rzêdu akwarela zatytu³owana jest: „Trompeter d. £anowi Pu³k v. [Czap]skyi57 1683 AD". Ubiór tego trêbacza nosi charakter -koletu zachodnioeuropejskiego. P±sowy z ko³nierzem wyk³adanym, wy¬Â³ogami rêkawów i pó³ — ¿ó³tymi, takie¿ dno czapki obszytej u do³u czarnym barankiem, kamizela szaraczkowa. Przez piersi bia³y pas z klamr±. Taki¿ pas g³ówny, przy nim szabla (lub pa³asz; widaæ tylko górn± czê¶æ) c szerokiej g³owni. Na p³omieniu tr±by herb Leliwa.
Ostatni wreszcie rysunek posiada napis: „Forketnik Lithuan. £anowi 1683 AD". Ubiór jego jest zupe³nie odmienny od poprzednich. Krótka
katanka jasnozielona z krótkimi po ³okcie rêkawami. Wszystkie brzegi oblamowane pasowo. Rêkawy spodniego ubioru brudnoczerwone. Kapuza futrzana, taka¿ torba zawieszona na rzemiennym pasie. Pas g³ówny bardzo szeroki zapinany na dwa rzemyki. Spodnie d³ugie ciemnoszare. Na nogach ³apcie przywi±zane rzemykami na ca³± wysoko¶æ ³ydki. W pra¬wej rêce forkiet (soszka), z jednym koñcem wide³ek wyd³u¿onym w kszta³¬cie bagnetu, a drugim krótkim. Pod tulej± wide³ek nawiniêty lont do¬ko³a drzewca, prawie do po³owy d³ugo¶ci drzewca, u do³u ostre okucie Oraz hak skierowany ku do³owi. Z ty³u za pasem zatkniêta siekierka. Broñ trzymana w rêku nie jest normalnym forkietem, noszonym przez muszkieterów, lecz raczej mo¿e lontownikiem artyleryjskim, stanowi±cym jednocze¶nie broñ drzewcow± do obrony oraz ciê¿ki forkiet do najl¿ej¬szych ¶migownic typu broni rêcznej. Siekierka zatkniêta za pasem ¶wiad¬czyæ mog³a o charakterze s³u¿by pomocniczej przy artylerii. Jednocze¶¬nie, ubiór postaci jest w kolorach artylerii stwierdzonych ju¿ w pocz±tku XVIII w.
