Jak na codzieñ ( i od ¶wiêta) nosili siê bracia
zakonni (tak tak, chodzi mi o z³ych Krzy¿aków).
Czy tak jak ca³a reszta - dublet,nogawice itp?
Interesuje mnie pierwsza po³owa XV wieku.
Obi³o mi siê gdzie¶ o uszy, ¿e dawniej ( XIII w) istnia³y
w zakonie ¶cis³e regu³y co do stroju, koloru i u¿ywanych
materia³ów. Z czasem ponoæ by³y coraz mniej przestrzegane.
Jak wygl±da³o to w XV w - czy by³y jeszcze jakie¶ regu³y i czy
by³y ¶ci¶le przestrzegane?
Jak zwykle z góry dziêkujê za odpowiedzi.

Marcin z Lipnicy zw. Szczerym
Konfraternia Rycerska

Z tego co pamietam regula mowila o strojach swieckich w kroju lecz w kolorach bialym, czarnym, szarym lub brazowym.
Bracia rycerze mieli prawo do noszenia plaszcza bialego z czarnym krzyzem po lewej stronie na sercu. Ksztalt i proporcje krzyza zmienialy sie przez caly XIV i XV wiek z grubego krzyza greckiego (rownoramiennego) na cienki krzyz lacinski.
Ubiorem codziennym byly nogawice, dublet i jaka lub robe. Na weksze uroczystosci wkladano houppelande lub tunike wieszchnia biala. Stroj dopelnial kaptur.
Polbraciom chyba nie wolno bylo nosic bialych tunik ani jak bo wymienia sie taki sam zestaw ubiorow codziennych lecz w kolorach szarym, brazowym lub czarnym.
Do tego noszono szary plaszcz ze znakiem "Tau" na sercu-to taka duza litera T.
Zamiast houppelande polbracia nosili szerokie ubiory wieszchnie-jakie nie precyzuje.
Goncy pocztowi nosili blekitne uniformy-tuniki/jaki wieszchnie.
Siostry sluzebne nosily prawdopodobnie suknie w kolorach takich samych jak bracia sluzebni, mialy tez prawo nosic szare plaszcze z Tau. Regula milczy na temat siostr zakonnych ale w kronikach pojawiaja sie zakonnice w bialych habitach i bialych plaszczach-ale tylko w Niemczech.
Wiadomosci bralam z Arnolda i Tumlera...W sprawach swieckich i szpitalnych regula Zakonu NMP Domu Niemieckiego w Jerozolimie wzorowana jest scisle na regule Joannitow-Szpitalnikow-Kawalerow Maltanskich.

Pozdrawiam

Witam Wszystkich serdecznie.
Od wielu miesiêcy mêczy mnie sprawa doubletów noszonych w zakonach rycerskich. Chodzi mi dok³adnie o ZNMP (Krzy¿acki) na prze³omie XIV/XV w. W jaki sposób zapinane by³y te doublety? Jako zakon nosili oni na piersi krzy¿, wiêc musia³ on by byæ rozciêty - czy nie by³a to w ich oczach profanacja? Jak rozwi±zany by³ ten problem?
Mo¿e kto¶ z Was ma doj¶cie do ¼róde³, w których ten problem jest opisany.
Czekam na odpowiedzi.

Kiedys w ktoryms z epokowych dziel analizujacych strukture Zakonu (chyba Tumler) w dziale poswieconym Statutowi i przepisom dotyczacym stroju opisywano ubior codzienny cywilny Braci i Sluzebnych jako ubior swiecki lecz utrzymany w stonowanych barwach (kolory surowej welny,kremowy,szaroniebieski,szary ciemny i jasny, czarny). Zwazywszy na zeswiecczenie jakie wprowadzil w zakonie Winrych von Kniprode jest to logiczne...
Co do doubletu:
1. jest on zaliczany do ubran nieformalnych prawie jak bielizna i znaczenie go krzyzem jest profanacja.
2. Krzyzem znaczy sie plaszcz i wappenrock-habit czy jaka nie sa znaczone.
3. doublety z przelomu 14 i 15 w. sa najczesciej sznurowane na calej dlugosci.

Polecam publikacje w j. niemieckim "Statuty Zakonu Niemieckiego"...Na pewno jest w Bibliotece Uniwersytetu w Toruniu. Co do ubiorow codziennych, habitow codziennych i odswietnych oraz wappenrockow i innych "ubiorow rycerskich-bojowych" to nie ma jednego opracowania i trzeba szukac wlasciwie po 1 zdaniu po roznych opracowaniach. A w jezyku polskim to wogole tragedia i mizeria!

Pozdrawiam

Ogromne dziêki za podpowied¼ w kwestii doubletów, ale mam jeszcze jedn± pro¶bê. Jak Twoim zdaniem wygl±da³ brat po cywilnemu(Twoja propozycja) od butów po nakrycie g³owy, poniewa¿ chcia³bym swoje wiadomo¶ci porównaæ z Twoj± wiedz±.
Pzdr.

To raczej dziwny obyczaj i pierwszy raz slysze zeby naszywanie figury herbowej/godla bylo stosowane jako forma znaczenia wlasnosci. Znak na ubraniu nie swiadczy o formie posiadania rzeczy lecz o przynaleznosci do organizacji...Postepowanie to wynika nie z widzimisie lecz scislych regul heraldyki.

Znaczenie ubran nie jest opisywane w Ordonansach ani innych przepisach Zakonu Templariuszy, mowa tam jest o liczbie sprzetu i o fakcie wydawania go z magazynow. Przy kontrolach majatku wynikajacych z trybu zycia w zakonie trudnoscia bylo zatrzymanie ubioru bez zgody i wiedzy Szatnego. Grozily za to ponadto kary cielesne wiec wprowadzanie prywatnych ubran bylo ryzykiem. Ubiory cuwilne ofiarowywane przez dobroczyncow przerabiano wg. Reguly i rozdysponowano wedlug potrzeb Braci. W przypadku uszkodzenia ubrania wystarczylo zglosic sie po nowa lub zastepcza sztuke. Tak wiec ubrania krazyly w "ukladzie zamknietym" i bylo oczywiste, ze stanowia one wlasnosc Zakonu poniewaz "zaden z braci nic na wlasnosc posiadac nie moze chyba ze Mistrz zdecyduje inaczej".

Wracajac do Krzyzakow. Tak naprawde jesli chodzi o ubior cywilny i organizacje zycia zakonno-szpitalnego to wzorowano sie na Joannitach nie Templariuszach.
Czas o ktory pytal kolega Obserwator jest o jakies 150-200 lat pozniejszy od momentu wprowadzenia w zycie Reguly Templariuszy.
Regula Krzyzakow ulegla w pol. XIV w. ZESWIECCZENIU. Przepisy dotyczace stroju wzorowano na obyczaju rycerskim i najnowszych trendach heraldycznych odnoszacych sie do ubiorow rycerskich.

Porownanie z Templariuszami jest raczej nie na miejscu...

Typowy ubior zakonnika to (tyle co pamietam):
1. koszula i gacie
2.nogawice zwane caligae
3.doublet
4.jaka zwana rock
5. obszerna szata
6. pas bez ozdob i buty "bez sznurowadel"(?)
7.plaszcz zakonny

Identyczny zestaw ciuchow posiadal Brat Sluzebny z ta roznica, ze jego plasz byl szary i znaczony Tau.

Kolorystyka to szarosci, beze ,brazy, biele,czern.

Omawiany przeze mnie ubior to stroj zakonny "domowy" noszony na terenie zakonu ,w miescie, przy okazji zalatwiania spraw sluzbowych.
Co do ikonografi to polecam Madonny szafkowe ze zbiorow Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie, Kodex Manesse i nieliczne dokumentacje foto kodeksow ze zbiorow Biblioteki PAN w Gdansku.

Zrodla ikonograficzne przedstawiajace Brata zakonnego w stroju domowym:
Madonna szafkowa z Klonowki-zbiory Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie, ok. 1380r.
Madonna szafkowa z Cluny-Muzeum Cluny, Paryz,ok. 1380r.
Madonna szafkowa z Sejn (na foto), ok.1380
Oltarz "Ofiarowania Chrystusa w swiatyni", Stefan Lochner, 1447r. (foto)

Bracia przedstawieni sa w habitach-houppelande i bialych plaszczach.
Na zalaczniku "zakon.jpg" przedstawiajacym Brata z Konwentu w Kolonii widac, iz pod bialo-rozowym (z surowej welny) plaszczem i habitem-houppelande podbitym futrem nosi on blekitny doublet.
Charakterystyczne dla Krzyzakow jest to, ze habity ich maja kroj identyczny jak modne rycerskie houppelande. Regula okreslala ten typ stroju jako luzna szate wiec nie bylo zadnych formalnych przeszkod aby nie podazac za moda rycersko-dworska.

Opieram sie na publikacji Marion Meville "Templariusze". Kobieta swietnie tlumacz(prawie slowo w slowo) Regule dzielac ja na podstawowe czesci i podajac jak sie zmieniala.
Pytanie dotyczylo poznego sredniowiecza (XIV i XVw.) i w dodatku zakonu ktory NIE opieral sie na Templariuszach jesli chodzi o stroje.
Jak pamietasz Templariusze roscili sobie prawo do kontroli nad Krzyzakami poniewaz Krzyzacy mieli plaszcze wzorowane na templariuszowych. Aby ukrocic burdy i zwady jednoznacznie podporzadkowano dziedziny zycia zakonnego i szpitalnego Krzyzakow zasadom bazowanym na Regule Joannitow. Reguly dotyczace prowadzenia boju, uzbrojenia, organizacji wojskowej, zakladania obozow bazowano nadal na Regule Templariuszy-byla po prostu juz sprawdzona.
Nie budujmy zwiazkow z Templariuszami ktore zerwano na poczatku istnienia obu zakonow...

Nie wiem skad twierdzenie, ze o uformowanej heraldyce nie mozna mowic w epoce wypraw krzyzowych. W XII wieku masz pierwsze proby "totalnej identyfikacji heraldycznej rycerza" obejmujacej powtarzalnosc barw herbowych (i czasem godla w formie tzw. raportu) na tarczy, tunice, labrach czy kropierzu. Oczywiscie w przypadku skaplikowanych herbow z rozbudowanym godlem np. w postaci elementow architektonicznych czy zwierzat heraldycznych poradzono sobie dopiero ok. 1200 r. Mowie tu o probach przenoszenia wizerunku godla bezposrednio na element o barwie tla tarczy herbowej z pominieciem ksztaltu tarczy.
Zakony mialy na tyle proste godlo, ze dosc szybko ustalono sztywne reguly heraldyczne.
Poza tym MOWIMY O 15 WIEKU!!!!! Czy wtedy tez reguly byly w powijakach?!

Nie wiem czy na pewno nie haftowano krzyzykow na bieliznie ale nie ma to NIC WSPOLNEGO z heraldyka. Pytanie Obserwatora dotyczylo problemu umieszczania godla gdzies indziej niz ustalony przez Regule (i zasady heraldyki ktorych sie Regula trzymala) plaszcz i wappenrock. Rozstrzasamy wiec tu problem specyficznej, 15-wiecznej heraldyki Zakonu NMP a nie orginalnych rozwiazan Szatnego z 12-wiecznego konwentu Templariuszy. W Regule cytowanej przez Meville nie znalazlam zadnych przepisow nakazujacych znaczenia odziezy.

moja skromna wiedza takze nakazuje mi brac znaczenie gaci Znakiem Krzy¿a jako profanacje
ale najlepiej zapytaj o to kogo¶ ze "Szlaku Templariuszy"
http://www.templariusze.debno.pl
pozdr

Witam Wszystkich.
Poszpera³em w ¼ród³ach dotycz±cych zakonu i w regule zakonnej znalaz³em tekst dotycz±cy ubioru cytujê:"Braciom tego zakonu jest dopuszczone nosiæ i u¿ywaæ p³ótno lniane na koszule i podkoszulki, i gacie, i portki, na po¶ciel i inne rzeczy, które s± w u¿yciu. Inne szaty które s± na zewn±trz noszone ( zwierzchnie) powinny byæ duchownej (jednolitej ) barwy. Bracia rycerze powinni nosiæ bia³e p³aszcze, jako znak rycerstwa, ale ich inne szaty nie powinny siê ró¿niæ od szat pozosta³ych braci. Zarz±dzamy, ¿eby ka¿dy brat nosi³ czarny krzy¿ na p³aszczu, szacie i tunice aby pokazaæ zewnêtrznie ¿e jest on szczególnym cz³onkiem tego zakonu. Futra, szuby i okrycia nie powinny byæ z innego materia³u ni¿ z owczej lub koziej skóry, jednak skóra kozia nie powinna byæ dawana nikomu, dopóki by o ni± nie poprosi³. Bracia powinni mieæ buty bez sznurówek ( tasiemek), bez sprz±czek lub pier¶cieni...."
Tak wiêc wynika z tego tekstu, i¿ bracia zakonni powinni nosiæ krzy¿e na wszystkich swoich wierzchnich ubraniach. Faktem jest, ¿e regu³a powsta³a oko³o XIII w., co nie zmienia postaci rzeczy, i¿ nakazy te obowi±zywa³y równie¿ w pó¼niejszym okresie.
Pozdrawiam.

rozumiem ze chodzi o regule Zakonu NMP?
prosze u¶ci¶lajmy co cytujemy
sk±d i w ogóle (w ramach mo¿liwo¶ci oczywi¶cie)

Wiesz...jak ktos pisze "czarny krzyz na plaszczu,szacie,tunice..."to nie mozna wyrazniej zaznaczyc, ze chodzi o Zakon Szpitala NMP Domu Niemieckiego w Jerozolimie.

Te przepisy sa kalka Reguly Templariuszy...
Poza tym to bylo przed zdziczeniem obyczajow. Smieszne, ale nie widac nigdzie zeby na sukni pod plaszczem ktokolwiek mial cos naszytego.
Ja jednak musze wyrwac od Rodzicow cala moja teutonologie i poskanowac fotki braciszkow...

jasne wiem masz racje
ale chcialem u¶ci¶liæ

Niestety nie mogê porównaæ regu³y ZNMP z Templariuszami - nie czyta³em regu³y Templariuszy ( mo¿e kto¶ wie, gdzie mo¿na j± zdobyæ - chêtniê przeczytam ). Cytowany przeze mnie fragment dotycz±cy sposobu ubierania siê w ZNMP pochodzi z ksi±¿ki pt: "Regu³a Zakonu Naj¶wiêtszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie" - Przek³ad i komentarz Janusz Trupinda.
Pzdr.

zeskanuje i umieszcze regule templum i szpitalnikow
niestety w wersji skroconej
wieczorkiem

Czekam niecierpliwie na skany.
Z góry dziêkujê.

"O ubiorze Braci

17. Nakazujemy, aby wszystkie habity braci by³y zawsze w jednym kolorze, to jest bia³e czarne lub br±zowe. I zezwalamy wszystkim braciom rycerzom, w zimie i w lecie je¶li mo¿liwe, bia³e p³aszcze, i nikomu kto nie nale¿y do wcze¶niej wymienionych Rycerzy Chrystusa nie jest pozwolone, aby mieæ bia³y p³aszcz, tak, ¿e ci, którzy opu¶cili ¿ycie w ciemno¶ci rozpoznaj± siê nawzajem jako bêd±cych pogodzonymi z ich Stwórc± przez znak bia³ego habitu, który oznacza czysto¶æ i ca³kowit± czysto¶æ moraln± (nieskazitelno¶æ). Nieskazitelno¶æ (dziewictwo) jest pewno¶ci± serca i dobrym zdrowiem cia³a. Bowiem je¶li jaki¶ brat nie z³o¿y ¶lubu czysto¶ci nie mo¿e do³±czyæ (osi±gn±æ) wiecznego odpoczynku ani zobaczyæ Boga, przez obietnicê (zapowied¼) aposto³a, który mówi: Pacem sectamini cum omnibus et castimoniam sine qua nemo Deum videbit. Co znaczy: Starajcie siê utrzymaæ (przynosiæ) pokój wszystkim, zachowajcie czysto¶æ, bez której nikt nie mo¿e zobaczyæ Boga.

18. Ale te szaty powinny byæ bez ozdób i bez oznak (pokazywania) dumy. A wiêc nakazujemy, (aby) ¿e ¿aden brat nie bêdzie mia³ kawa³ka futra na swoich rzeczach, ani niczego innego, co jest na u¿ytek cia³a, nawet koca (derki) o ile (chyba ¿e) nie jest to z jagniêcej we³ny lub owczej we³ny. My nakazujemy wszystkim posiadaæ takie same (to samo), tak aby ka¿dy móg³ w³o¿yæ i zdj±æ i za³o¿yæ i zdj±æ ³atwo jego buty. I sukiennik lub ten który jest na jego miejscu powinien pilnie dbaæ aby otrzymaæ nagrodê od Boga we wszystkich wy¿ej wymienionych rzeczach, tak aby oczy zawistne (zazdrosne) i z³e jêzyki nie mog³y zauwa¿yæ, ¿e szaty s± za d³ugie lub za krótkie, ale on powinien je rozmie¶ciæ tak aby one pasowa³y na tego, który musi je nosiæ wed³ug rozmiaru ka¿dego z osobna.

19. I je¶li jaki¶ brat poza uczuciem dumy i arogancji pragnie mieæ jako zap³atê (nale¿no¶æ) lepszy lub nowszy habit, niech mu zostanie dany najgorszy. A ci, którzy otrzymali nowe szaty, musz± natychmiast zwróciæ (oddaæ) stare aby by³y dane giermkom i sier¿antom a czêsto i biednym wed³ug tego, co wydaje siê temu który jest na stanowisku (piastuje je).


O koszulach

20. W¶ród innych rzeczy, mi³osiernie orzekamy to z powodu wiekiej intensywno¶ci upa³u który jest na Wschodzie, od Wielkiejnocy do Wszystkich ¦wiêtych ze wspó³czucia i z przymusu, p³ócienne (lniane) koszule powinny byæ dane ka¿demu bratu który zechce je nosiæ.

O bieli¼nie po¶cielowej

21. My nakazujemy przez zwyk³± zgodê aby ka¿dy cz³owiek powinien mieæ ubranie i bieliznê po¶cielow± wed³ug uznania Mistrza. Jest naszym zamiarem, aby poza (oprócz) poza materacem jedna poduszka (zag³ówek) i jeden koc (derka) powinien byæ wystarczaj±cy dla ka¿dego ten któremu brakuje jednej z tych rzeczy mo¿e miec pled i mo¿e u¿ywaæ bielizny ca³y czas, to znaczy z miêkkim w³osiem. I bêd± spali ca³y czas ubrani w koszule i spodnie i buty i pas i tam gdzie ¶pi± bêdzie siê paliæ (¶wieciæ) a¿ do rana powinno siê ¶wieciæ. I sukiennik powinien zabezpieczyæ aby bracia mieli w³a¶ciw± tonsurê (byli dobrze wytonsurowani) tak aby mogli byæ sprawdzeni i z przodu i z ty³u i my nakazujemy ci zdecydowanie stosowaæ siê do tego samego zachowania (zalecenia) z uwzglêdnieniem brody i w±sów, tak aby ¿aden nadmiar nie by³ zauwa¿ony na ich cia³ach.

O spiczastych butach i sznurowad³ach

22. My zabraniamy spiczastych butów i sznurowade³ zakazujemy jakiemukolwiek bratu nosiæ je te¿ nie pozwalamy ich tym którzy s³u¿± Domowi na niewzruszony czas raczej zakazujemy im psiadania butów ze szpicami i sznurowad³ami bez wzglêdu na okoliczno¶ci. Poniewa¿ jest to jawne i dobrze znane ¿e te obrzydliwe rzeczy nale¿± do pogan. Te¿ nie powinni nosiæ oni swoich w³osów i swoich habitów zbyt d³ugo. Dla tych którzy s³u¿± Najwy¿szemu Stwórcy musz± z konieczno¶ci byæ urodzeni wewn±trz i na zewn±trz przez obietnice samego Boga, który powiedzia³: Estote mundi quia ego mundus sum. Co znaczy B±dzcie urodzeni jako ja jestem urodzony.
O bia³ych p³aszczach

68. Przez synod i wszystkie kapitu³y zakazujemy i rozkazujemy wydalenie (wygnanie) przez zwyk³y wystêpek ka¿dego, kto bez roztropno¶ci by³ w domu Boga i u rycerzy ¦wi±tyni; tak¿e serwienci i giermkowie nie powinni mieæ bia³ych habitów, od którego zwyczaju wielka szkoda zwyk³a przychodziæ do domu; poniewa¿ w regionach (ziemiach) za górami fa³szywi bracia ¿onaci me¿czy¼ni (ludzie) i inni którzy mówili ¿e byli braæmi ¦wi±tyni byli zaprzysiêgani; podczas gdy (kiedy) oni byli ze ¶wiata. Przynie¶li tak du¿o wstydu dla nas i szkody zgromadzeniu zakonu rycerskiego, ¿e nawet ich giermkowie szczycili siê tym; z tego powodu liczne skandale powsta³y (pojawia³y siê). Dlatego niech im wytrwale bêd± dane czarne szaty lecz je¶li te nie mog± byæ znalezione powinno im byc dane co jest dostêpne w tej prowincji; lub co jest najmniej drogie, to jest burell(?)"

fragmenty Regu³y ³aciñskiej Zakonu Templariuszy w t³umaczeniu Jakuba Lickiewicza wyszperany w sieci...Troche to tlumaczenie rozni sie od Reguly przytaczanej przez Marion Melville ale tez moze byc.

Jest malo szczegulowe i nie podaje nazw typow strojow w starofrancuskiej mowie (tak jest u Melville).

jasne super
ta regula jest tez w Szlaku Templariuszy
http://www.templariusze.debno.pl/tmplszlk.htm

Czo³em.
Jak tam skany fotek braciszków kol. EwKo.
Czekam z niecierpliwo¶ci±
Aha, przy okazji czy p³aszcz zakonny posiada³ przyszyty kaptur - spotka³em siê z takim twierdzeniem, czy by³ koloru naturalnej we³ny, czy by³ bielony, czym by³ podszyty od wewn±trz.
Pozdrawiam.

Mam smutna wiadomosc...przez najblizsze 3 tygodnie nie bedzie mnie w domu wiec z obrazkow nici! Nie bede miala z czego skanowac...
Musicie wiec poczekac albo sami czegos poszukac tak jak ja przez ostatnie 7 lat robilam. Niestety troche kasy trzeba wydac i pochodzic po antykwariatach ale jak ktos sie interesuje sredniowieczem to raczej nie problem.

Doszperalam sie do tytulu ksiazki z ktorej bralam opis stroju Krzyzakow na poczatku tej dyskusji. Jest to "Der Deutsche Orden im werden, wachen und wirken bis 1400..." Mariana Tumlera. Autor byl Wielkim Mistrzem Zakonu NMP Domu Niemieckiego w Jerozolimie w latach 1948-70 wiec jako zrodlo jest wiarygodny bardziej niz wiekszosc polskich historykow majacych tak naprawde w nosie obyczaje zakonnikow...
Poza tym jak sie ma Regula do zycia widzialam na wystawie sredniowiecznych iluminacji w Kronice podboju Prus... Widac tam Brata Rycerza w bialym plaszczu z pelnym krzyzem i Brata Kapelana w szarym plaszczu Z PELNYM KRZYZEM!!!! Ciekawostka.
Poznosredniowieczne tuniki i habity Krzyzakow nie moga byc znaczone krzyzem bo sa b. czesto czarne (polecam zdjecia Madonny szafkowej z Klonowki i z Cluny). Popielate, szaroniebieskie, kremowe tuniki sa zaslaniane szczelnie plaszczem bo regula zakazywala noszenia go tak, aby bylo widac bron. Nie ma sensu naszywac na tunike krzyza jak go nie widac! Poza tym nie oszukujmy sie, Krzyzacy w pol. XIV w. Regule mieli w ...nosie. Kazali nawet tytuowac sie "Panowie"(jak rycerze swieccy) a nie "Bracia". W XIV w. ostatecznie nakazano przyjmowac do zakonu tylko ludzi mogacych pochwalic sie rycerskim pochodzeniem. W trakcie skladania slubow wieczystych zawieszano w kaplicy tarcze herbowa na scianie. Podobny obyczaj spotykany jest w Anglii przy okazji pasowania na rycerza.
Tak wiec chyba nie ma co porownywac wczesnosredniowiecznych idealow do zycia w XVw. Moda sie zmieniala i nie ma co na sile podciagac starych regul do nowego zycia. Przeszukalam Melville i cytowane reguly nie nadaja sie zupelnie do porownan z ubiorem Krzyzakow w XIV iXV w.-Regula lacinska cytowana w poprzednim poscie (ze strony Szlaku Templariuszy) pochodzi z 1128r. z Synodu w Troyes, regula francuska cytowana u Melville jest z 1130-40 roku i w dodatku obie sa niedorobione bo tak naprawde nie ma jeszcze mowy o krzyzu, jego ksztalcie i kolorze. Ponadto regula ta nie moze byc stosowana do templariuszy w Polsce poniewaz jest zbyt wczesna.

Zalecam daleko posunieta ostroznosc...

Witam!

Mam pytanie, a w zasadzie pewien problem...poszukuje moze nie na gwalt, ale im szybciej tym lepiej (sprawa gardlowa) wszelakich zrodel dotyczacych stroju krzyzaka z okresu grunwaldzkiego. Mile widziana kazda pomoc...chcemy wyjsc z mrocznosci i potrzebujemy wsparcia. Juz nie chcemy byc slepcami blakajacymi sie w ciemnosciach niewiedzy ;). Z gory wielkie dzieki...

hm... z tego co mi wiadomo to ubierali sie standardowo - nogawice i dublet. Jakie¶ szczegó³y by³y juz kiedys wspominane na forum - poszukaj.

Je¿eli chodzi o krzy¿aków z okresu grunwaldzkiego to do czego doszed³em z pomoc± zainteresowanych tym tematem, podzielê siê z tob±.
1. Je¿eli chodzi o doubley to krój by³ raczej standardowy jak u wiêkszo¶ci rycerstwa - w kolorach czarny , niebieski, br±zowy - o innych kolorach nie bêdê siê wypowiada³. Z tym, ¿e czarny kolor by³ raczej dostêpny dla bardziej powa¿anych braci.
2. Nogawice , lub spodnie z saczkiem - standard.
3. Buty raczej prosty krój bez ozdobnych sznuruwek i nadmiernych aplikacji - mia³y byæ funkcjonalne i "szybkie" w nak³adaniu.
3.Krzy¿ noszony by³ na jace ( wappenrock) tylko z PRZODU, na p³aszczu po lewej stronie ( dok³adnej wielko¶ci nie znam)
4. Wappenrock siêga³ do krocza(kolor bia³y) - chodzi o d³ugo¶æ kirysa z szorc± - sznurowany z boku, lub dodatkowo jeszcze na ramionach.
5. Je¿eli chodzi o oficjalny ubiór cywilny czyli "s³u¿bowy" to wg. moich wniosków nak³adano na strój cywilny wappenrock.
6. Bielizna raczej lniana choæ podejrzewam i¿ niektórzy mogli mieæ bawe³nian±.
8. P³aszcz d³ugo¶æ to ok. - przed kostkê.
9. Materia³ koniecznie sukno.
10. Kaptury sukienne kolor od czarnego do bia³ego przy p³aszczu.
11. Nakrycie g³owy proste czapki ew. kapelusz s³omkowy.
12. Pasy, sakwy, mieszki sprawa raczej indywidualna lecz dla zwyk³ego brata bez specjalnych ozdób.
To raczej chyba wszystko - mo¿e kto¶ inny uzupe³ni ten wizerunek.
Pzdr.

Z tego co wiem to krzy¿ na p³aszczu siêga³ od pocz±tku ramienia do nadgarstka, a poprzeczka pozioma by³a na wysoko¶ci 1/3 krzy¿a.
Milutko, ¿e Ostruda te¿ opuszcza mrok. W koñcu i na rodzinnej pó³nocy siê przeja¶nia . Nie my¶leli¶cie mo¿e o tym aby przstaæ byæ krzy¿akam bo ludzie i tak krzywo patrz± nawet na najlepsze teutoñskie stroje.
Do zobaczenia za pare dni na turnieju.

leee, trzeba byc twardym krzyzakiem a nie mietka ninja (to do Woloczki) a co do opisu stroju krzyzaka to chodzilo nam glownie o podstawy i roznice w stroju zwylkego rycerza i krzyzaka z interesujacego nas okresu (czyli co na co, a czego nie... jaki kolor, itp, mniej wiecej cos takiego jak zapodal Obserwator) a nie o lopatologiczny opis kazdego elementu... Krzyzaki nie glaby czytac potrafia, wiec co jak sie robi sobie znajdziemy

A tak na powaznie, to chodzilo nam glownie o takie mankamenty jak rodzaj obuwia (podobno byly zakazane w zakonie buty z dlugim wywinietym noskiem), dlugosc tuniki, kolor kaptura (np czy wszyscy bracia nosili biale do plaszcza i czarne do tuniki czy np byly jakies roznice miedzy "klasami", np miedzy pol bratem a pelnym), kolor stroju pod tunik± (czy byly jakies nakazy/zakazy czy tez byl dowolny) i tym podobne zagadnienia. Natomias nie prosimy o to by nam wyjasniono jak uszyc dublet czy tez z czego byla zrobiona przeszywanica (chyba ze krzyzacy mieli przeszywki robione np tylko i wylacznie z lnu )

Wiem ze troche wyglada to tak jakbysmy sie lenili bo mozna to wszystko znalezc jak sie dobrze poszuka, ale chcemy miec pewnosc ze informacje beda zgodne z historia, dlatego tez wlasnie zwracamy sie do bywalcow tego formu

P.S. Oczywiscie caly czas jest mowa o rycerzu Zakonu Najswietrzej Marii Panny Domu Niemieckiego z przelomu XIV i XV w. (haczac o Grunwald )

Tak apropo - nie wiem czy jest wam wiadome - a chyba powinno, ¿e do pe³nego krzy¿a mieli prawo tylko nieliczni cz³onkowie zakonu - wiêkszo¶æ nosi³a tylko czarne T - prawo do krzy¿a mieli tylko rycerze. Co do strojów to mo¿na rzec, ze w XV wieku panowa³ ju¿ w¶ród zakonu na obecnych terenach Polski ,,pe³en luz" - nie to co dawnymi czasy czyli na poczatku istnienia zakonu. Polecam ksi±¿ki profesora Mariana Biskupa

Przede wszystkim to nie tuniki. To co¶ z plusikiem nazywa siê wapenrock. Przynajmniej je¶li chodzi o prze³om 14 i 15 w.
W bibliotekach jest masa ksi±¿ek na temat Krzy¿aków, jest te¿ trochê o strojach. Wszyscy czerpiemy informacje z jakich¶ ¼róde³ wiêc je¶li chcesz ¿eby by³y z pierwszej rêki zaj¿yj do ksi±¿ek.

Ce¶æ Obserwatorze!

Nie wiem sk±d bierze siê mniemanie, ¿e bracia rycerze, sarianci lub pó³bracia nosili znak na piersiach. Znak znajduje siê wy³±cznie na samym p³aszczu i to po lewej jego stronie. Jedynie podczas walki (bitwy), kiedy nigdy nie nosi siê p³aszcza, znak zakonu widnia³ na nad zbroj± noszonej tunice herbowej (nm. Wappenrock), która nie jest czê¶ci± sk³adow± "cywilnego" stroju.

Dublet (czyli kamizelka), to strój spodni a nie wierzchni, dlatego na nim nie by³o ¿adnego znaku. Proszê nie pope³niæ b³êdu przeniesienia stroju ¶wieckiego jeden do jedego na strój zakonny. Moda ¶wiecka wesz³a tam ze sporym opó¼nieniem. Z reszt± krótki strój noszony przewa¿nie przez ówczesn± ¶wieck± m³odzie¿ nie przystoi dostojnemu rycerzu zakonu.

z p. -Thomas (Regensburg/Ratyzbona, dnia 9.8.2003r.)

Cze¶æ Ewo!

Znaczenie swoich rzeczy herbem (m.in. g³owica miecza), to nie jest ¿aden dziwny obyczaj (bynajmniej na zachodzie). Jest to do¶æ powszechne zjawisko, z tym ¿e dopiero w pó¼niejszmy okresie i w ogóle nie w zakonie. A dla Obserwatora dodam, ¿e bracia rycerze ¶lubowali ubóstwo i regu³y okre¶li³y jasno, co im wolno by³o posiadaæ na "w³asno¶æ" (to nie wiele).

Wracaj±c do materia³ów z których wykonano stroje chcia³bym zapytaæ, czy wiesz co¶ o tzw. tkaninie stanfordzkiej? Wg. orzeczenia Papierza zakonowi wolno by³o mieæ swoje bia³e p³aszcze w odró¿nieniu od Templariuszy tylko z tego materia³u.

Przy wyliczeniu kolorów (30.4.03r.), z których zakon wyrabia³ stroje zapomnia³a¶ wymieniæ kolor br±zowy (brunatny, ziemisty). Strój pod p³aszczem zakonnym mia³ bowiem byæ w tzw. klerykalnych barwach. W koñcu to MNISI bojowi.

Uwagê mam do wymienionego brata s³u¿ebnego. P³aszcz szary z pó³krzyzem (takie jest bowiem w³a¶ciwe okre¶lenie krzy¿a w kszta³cie litery T) nale¿y do tzw. pó³braci (m.in. i st±d ich okre¶lenie) a nie do "s³u¿±cych" (pomocnicy - Diener, Ministrantes, Ministeri oraz parobkowie, pacho³kowie - Knechte). Wg. znajomego tak¿e wasalom zakonu wolno by³o stroiæ siê w ten p³aszcz, jednak nie dysponujê jeszcze potwierdzeniem tego. Sarianci za¶ nosili szary p³aszcz z pe³nym krzy¿em.
MO¯E PRZECZYTAJ¡ TO I CI, KTÓRZY W POLSCE ZAJMUJ¡ SIÊ ODTWORZENIEM TYCH¯E GRUP HIERARCHII ZAKONNEJ.

Zwierzchnictwo Templariuszy nad zakonem niemieckim nie wywodzi siê wcale z p³aszcza. Sprawa z p³aszczem, to tylko drobnostka na marginesie (wzajemne dok³uczanie siê). Prawo do zwierzchnictwa wywodzili Templariusze z by³ego (rzekomego) podporz±dkowania "domu niemieckiego" na Ziemi Swietej.
Obserwatorze! Zacytujesz tekst w jêzyku polskim. Z tego powodu nie mogê sprawdziæ jego wiarygodno¶æ. Nie raz w t³umaczeniach czyniono kapitalne byki (w bibli n.p. z m³odej dziewczyny t³umaczono na dziewicê - to nie to samo). Nawet gdyby¶ mia³ racjê ze znakowaniem stroju wierzchniego, to nie znaczy to gigantyczny krzy¿ na ca³ej piersi (zaprzecza temu ju¿ sama ikonografia) lecz jedynie ma³y po lewej stronie (tj. nad sercem).

Skoñczê na razie w tym miejscu (7.5.03r.) z komentowaniem. Przeczytam resztê w spokoju i dam znaæ, o ile zachodzi taka konieczno¶æ.

z p. -Thomas (Regensburg/Ratyzbona, dnia 10.8.2003r.)

Fajnie Thomas...ale:
Ostatni brazowy habit jaki mam datowany w ikonografi to 1cw.XIVw.
Poza tym na obrazach kroluje szaro-blekitny, szary, bialy/naturalny i czarny kolor sukni zakonnej pod plaszczem. Czyzby braz mial mniejsze powodzenie? Szare i czarne ubiory byly na przelomie XIV i XVw. niezwykle modne. Moze stad to odejscie od brazow???

Jak na Zakon bez prywatnej wlasnosci zwyczaj znakowania jest egzotyczny...to co robili inni rycerze, mieszczanie i krolowie w tym czasie nas nie obchodzi...w tym poscie.

Sluzacych od Braci sluzebnych roznil rodzaj sluzby. Jedni mieli czasowa a inni dozywotnia. Prawo do szarego plaszcza posiadali wszyscy, bo sa wymieniani jednym tchem jako uprawnieni. Wyjatek stanowili "pocztowcy" ktorzy nosili blekitne uniformy.
Co do Sariantow to skad masz informacje o pelnym krzyzu na szarym plaszczu!!!!????

Mam wlasna zagwostke:
Kim tak naprawde sa "Biale Siostry". Na terenie Prus ich nie ma. W jakis spisach szafarni lub donacji dobr spotkalam sie z opieka prawna roztaczana przez Zakon nad siostrami cysterskami w Nadrenii...czyzby o nie chodzilo? Nie natrafilam do tej pory na wzmianke o prawie do noszenia bialego plaszcza przez siostry.

A ja mam takie pytanko. Jako ze moda swiecka nie trafiala podobno szybko w kregi zakonne (ZNMP) to czy stroje ktore powiedzmy wychodza z mody pod koniec XIV wieku moga byc jeszcze noszone przez zakonnikow w poczatkach XVw (1410)? Mam tu na mysli chociazby takie "basic cote" (za MTA noszone do konca XIVw - takie jak na zalaczonym obrazku). Moze zalogi zamkowe cos takeigo mogly jeszcze w owczesnych czasach nosic (chociaz pewnie bardziej jakies robie zgrzebne)?

A druga sprawa to przyklad jakiegos stroju ktory pasowal by do brata zakonnego ? (rycerza). Gdzies czytalem ze stroje takie przypominaly habit, tudziez dluzsza tunike bo podobno modne ciuszki nie bardzo pasowaly do zakonnikow (ale to moze byc lanie wody jakies) Prosze o poratowanie...

A moze jako stroj wierzchni brata rycerza cos takiego jak p. Maria Gutkowska opisuje w rozdziale "Ubiory niemieckie poznego okresu sredniowiecza" i nazywa to Landner? Tylko ten zalaczony na obrazku to troche zbyt "ekstrawagandzki" pewnie jak na brata rycerza wiec moze dluzszy (tak do kolan, dlon powyzej kolana ?) i rekawy nie rozcinane bez guzikow ? Co szanowne gremium na to by powiedzialo?

Pozdrawiam

pamietajmy ze Zakon Krzyzacki w XIV wieku to juz dosyc "zeswieczczona" organizacja i bracia czesto stosowali rozne" przegiecia " (oczym swiadcza rozne zakazy ,gromiace braci za stosowanie strojow zgodnych z ostatnimi nowinkami mody europejskiej ;) ...

No tak, o tym wiemy (a przynajmniej powinno sie o tym wiedziec "bawiac" sie w Teutonow), ale nie znaczy to ze wszyscy musz odrazu ubierac sie w pstrokate laszki jak reszta Europy

p.s. Czy ma ktos moze wykroj tego stroju "landner" ? Albo chociaz jakis wskazowki z ilu czesci itp. Wnioskujac z obrazka u Gutkowskiej mozna przypuszczac ze byl odcinany w pasie. Moze szyty podobnie jak jaka, tylko bardziej obcisly ?

Za wszelka pomoc z gory dziekuje i pozdrawiam

poszukaj wykroju cottehardie,to to samo ..;)

Dzieki

Wykroj mniej wiecej taki jak w zalaczniku ? Tylko ja bym dal do tego bardziej zgrzebne rekawy (bez tego wyciecia tworzacego wydluzony element, przylegajace bardziej do ciala) i dlugosc calej szaty tak do poluda moze troche dluzsza... Bedzie ok :

Wykroje pochodza z MTA

Pozdrawiam

Tippet nie jest obowi±zkowy, po prostu modny. Pozdrawiam
Gwyn

sugeruje rekaw dlugi ,tdzies od lokcia na guziki..i bedzie git.

Dodaj±c nieco szczegó³owych informacji;
1. Jaka - wappenrock - krótka w±ska szata, bez rêkawów, siêgaj±ca powy¿ej kolan, wykonana koniecznie z sukna, rozciêta do jazdy konnej z przodu b±d¼ z ty³u. Bia³a dla braci rycerzy, szara dla pólbraci. Jaka nie powinna mieæ kieszeni i ozdobnych guzików z przodu. Szaty koloru br±zowego obowi±zywa³y ksiê¿y. P. Pizuñski "Krzy¿acy o d A do Z".
2. Pó³bracia - to mieszczanie i rycerstwo polskie na us³ugach zakonu - jego stronnicy. Na szarym wappenrocku nosili centralenie na piersiach TAU. Podobne znaki na p³aszczach.
3. W dobie Grunwaldu krzy¿ czarny, ³aciñski noszono centralnie na piersiach /vide nagrobek Kunona Libensteina/ Wcze¶niej na sercu, jak pisze EwKa, przy czym krzy¿ mia³ rozszerzane na koñcach ramiona./widaæ to na nagrobku Lutera z Brunszwiku/. Bracia rycerze czêstokroæ umieszczali w spojeniach krzy¿a swoje herby rodowe lub barwy kmturii, z której pochodzili czego zabrania³y im statuty D. v. Altenburga. "Po cywilnemu" ka¿dy z braci musia³ nosiæ przy sobie nó¿. Buty z okr±g³ym czubkiem bez zdobieñ.
4. Pod jak± stosowano ubiory w kolorze czarnym co uwidocznione jest na tryptyku ¶w. Doroty z M±tew. Konrad v. Jungingen modli siê w³a¶nie w takim stroju. Jego p³aszcz ma bia³y kaptur.
I krotka informacja w sprawie liczebno¶ci zakonu NMP. Dane te pochodz± z ksi±¿ki R. Cramera " Geschichte Der Lande Lauenburg und Butow" w 1407 roku w zakonie by³o; 1257 rycerzy, 258 ksiê¿y i zakonników i 6200 knechtów.

1. Rozumiem ze wappenrok byl noszony na szacie wierzchniej... a czy w upalne dni wappenrok moglbyc nakladany na dublet, pomijajac szate wierzchnia ?

2. Czy knechci nosili jakies oznaki przynaleznosci do Zakonu, jakies oznaczenia na szacie wierzchniej, wappenrok czy cos wtym stylu... (pomijajac sytuacje strikte bojowe gdy nosili np pawez z krzyzem)

Knechci to osoby z regu³y wykonuj±cy funkcje stra¿nicze w zamkach komturii, wójtostw, prokuratorii czy komornictw. Podpisywali oni kontrakty kilkuletnie na s³u¿bê w zakonie. Starsi z nich zajmowali siê wozowniami, warsztatami kuszniczymi, kowalskimi, zbrojowni± itp. Do obowiazków zakonu nale¿a³o ich uzbrojenie. Z wykazów broni znajduj±cych siê w zamkach wnika, ¿e byli to nie tylko kusznicy, halabardnicy, puszkarze ale te¿ uzbrojeni w tassaki i miecze osobnicy. Do lat oko³o 1380 obowi±zki w³adarzy i sêdziów ziemskich dzier¿yli podw³adni zakonu - pó³bracia oznaczeni TAU wywodz±cy siê z rycerstwa rodzimego tj. Prusów, Pomorzan itp. Po tym okresie obwowi±zki s±dowe przejêli sami zakonnicy a w³odarstwem obdzielono w³a¶nie knechtów. S±dzê, ¿e dowódca zamkowej za³ogi w okresie grunwaldzkim móg³ siê wyró¿niaæ w³asnie szar± tunik± oznaczona TAU, ale jest to tylko mój wniosek. Najczêstrzym okryciem ochronnym g³owy by³ kapalin i SPICELHELM - to taki he³m przypominaj±cy ¶w. Wacka z wyra¿nym szpicem i kolczym lub p³ytkowym czepcem. Nie myliæ go z Pekilhube. Inne uzbrojenie ochronne to naramienniki , nakolanniki i przeszywki. Z wyra¼nym oznaczeniem knehtów nie spotka³em siê. Pod±¿aj±c jednak za postem EwKi wydaje mi siê, ¿e w³a¶nie jaki¶ prze³ozony knehtów zajmowa³ sie krzy¿ack± poczt± móg³ wiêc nosic TAU na niebieskiej tunice. Napewno nie zajmowali siê ni± bracia zakonni.

Mam pytanie do doubletu "zakonnego". Czy posiada³ on standardow± d³ugo¶æ, czy by³ mo¿e nieco d³u¿szy- np. do pó³ uda. I czy który¶ ze strojów wierzchnich "cywilnych", np robe mia³ naniesione god³o zakonu. Byæ mo¿e za³atwiano to za pomoc± tabardu??

Regu³a mówi³a, ¿e szata brata krzy¿ackiego mia³a siêgaæ przed kolana. Wnoszê z tego, ¿e i tego rodzaju d³ugo¶æ te¿ stosowano, tym bardziej, ¿e by³a ona regulaminowa w³a¶nie.
Z rycerskim pozdrowienem Hako

http://www.freha.pl/index.php?showtopic=4958 - trochê ikonografii do krzy¿aków. Zasadniczo temat bardziej o 13 ale zawsze...

Ostatnio, przegladajac malarstwo w internecie, znalazlem wizerunek, ktory - jak mniemam - bedzie niezle pasowal do rycerza zakonnego (rowniez ZNMP). Wycinek pochodzi z obrazu : ALTICHIERO da Zevio - Virgin Being Worshipped by Members of the Cavalli Family datowanego na 1370r.

Wydaje mi sie, ze jegomosc ow ma na sobie nogawice, dublet i wappenrok... ale to tylko moje przypuszczenia. Prosilbym znawcow tematu o wypowiedzenie sie.

p.s. Na obrazie Stefana LOCHNER - Presentation of Christ in the Temple z 1447 widac dosc ladnie zakonnika ZNMP, nie zamieszczam obrazka, bo juz gdzies na freha go widzialem (jak cos to google )

Pozdrawiam

1.Pan na zalaczniku to Sw. Jerzy (lub inny patron ale nie osoba realna i tym bardziej zakonnik krzyzacki)
2. Thomas ostrzegl mnie, ze herb Kolonii (biskupa i miasta) jest identyczny jak herb Zakonu NMP i nie za bardzo w przypadku Lochnera mozna mowic o Zakonie (sama sie na to nacielam,)))

Ewa

Co do pkt 1 to zdaje sobie sprawe z tego iz na obrazie przedstawiono jakiegos swietego. Ja tylko zasugerowalem, ze jego stroj moze byc odpowiednikiem stroju rycerza zakonnego. A teze taka opieram na tym, ze w okresie z ktorego pochodzi obraz, przedstawiano swiat takim jakim byl za czasow malarza, owa osoba swieta, najprawdopodobniej rycerz, moze wiec byc przedstawiona tak jak wygladali uwczesni rycerze zakonni. Aczkolwiek byc moze jest to zbyt naciagana teoria ?

Co do pkt 2 to... Coz ja tez myslalem ze ten pan to krzyzak, pech

Pozdrawiam

Ten "wygladajacy na Sw. Jerzego" Swiety ubrany jest w full wypas i modnym stylu, identycznie jak Panowie z rycerskiej acz swieckiej rodziny ktora owy Swiety poleca. Niestety gdyby mial to byc przyklad stroju zakonnego rycerza to bylby to Brat lamiacy wszelkie reguly albo "szycha". To ubior swieckiego i do tego BARDZO bogatego.
Co do ubiorow zakonnych z konca XIVw. polecam freski z Judyt-1387-1392r (zdjecie do zobaczenia w np."Sekretne sprawy Krzyzakow", P. Pizunski, wyd Arenga,str.88). Poniewaz jedna z postaci symbolizuje Wielkiego Marszalka Engelharda Rabe to mozna uznac, ze masz tu przyklad bogatej zbroi zakonnika:) Bez naciagania ikonografii i teorii.

Co¶ na temat barw ubrañ braci zakonnej...
..... znalaz³em to w Ksiêdze Komturstwa Gdañskiego, Karola Ciesielska, Irena Janosz-Biskupowa, TNT Toruñ str. 190. W marcu 1406 roku gdañszcanie zajêli angielski statek z suknem albowiem zakonne przepisu zakazywa³u sprowadzania sukna do ich pañstwa pod gro¼b± konfiskaty. W dniu 30 matca tego¿ roku dosz³o do podzia³u tego sukna miêdzy mieszkañcami Gdañska a Zakonem. Dokument wymienia englisch gewant, kogel, tuch , laken co nalezy t³umaczyæ jako sukno. Krzy¿acy zabrali wtedy;
-wysse laken - bia³e sukno dla panów i wielkiego szatnego,
-kogel laken - bia³e dla panów,
-kolsis gewant - szare dla panów,
-sommergwant - bia³e letnie sukno dla m³odych rycerzy, sukno cienkie,
-meschalich - bia³e sukno dla wielkiego mistrza, najprawdopodobniej wysokiej jako¶ci,
-futirtuch - materia³ podbiciowy
-wyssen halbenlaken - bia³e pó³sukno dla m³odych braci i litwinów wed³ug kroju literwskiego.
Znamiennym jest to, ¿e bracia zabrali wszelkie sukno w kolorach regulaminowych tj. bia³ym i szarym. Inn± ciekawostk± jest równie¿ to, ¿e zabrano bia³e pó³sukno dla wityngów (knechtów pochodzenia litewskiego) co wskazywa³o by na to, ¿e i oni mieli w swoich ubraniach kolor bia³y, jednak by³y one innego kroju (litewskiego?). Z innych dokumentow wynika, ¿e w komturii gdañskiej by³ oddzia³ wityngów. Miêdzy innymi skierowano ich na wyprawê do Ragnety w 1402 r.
Jedynym materia³em nie wymienionym z koloru jest futirtuch. Zwróci³em uwagê, ¿e na wielu ikonografiach bia³e p³aszcze braci rycerskiej podbite s± od wewn±trz g³ównie kolorem czerwonym, czasami niebieskim, co wydaje siê byæ panuj±c± wówczas zasad±, Na niektórych ilustracjach czy freskach widoczne jest równie¿ szare podbicie p³aszcza co mo¿e byæ podbiciem futrzanym.

Oooooo....chyba siad³ mi skaner. Za³±czniki dokumentuj±ce te wnioski pode¶lê pó¼niej.
Z rycerskim pozdrowieniem Hako