Mam takie pytanie odno¶nie jedengo z ulubionych alkoholi, z k±d bierze siê nazwa krupnik na t± miodowo-korzenn± nalewkê ? Nie mog³em nigdzie znale¼æ.

Faktycznie, jedyne co znalaz³em i tyle. Mo¿e kto¶ do³o¿y siê z etymologi± tego s³owa

Je¶li chodzi o zupê o tej samej nazwie, etymologia wydaje siê prosta - krupnik, bo g³ownym sk³adnikiem sa krupy, czyli kasza. W tym wypadku wszystko jasne, ten sam zród³os³ow co np. krupnioki (kaszanka).

Krupnikas - to nazwa podobnego napitku (choæ bardziej s³odkiego, mniej korzennego) produkowanego na Litwie. Swiadczy³oby to o wspólnym rdzeniu, z czasów wspólnoty jêzykowej Ba³to-s³owañskiej, lub - na zapo¿yczenie (tylko w któr± stronê?).

Znalaz³am te¿, ¿e receptura napoju wywodzi siê z XIII wieku.

Musze przyznaæ, ze problem mnie zainteresowa³ i spróbujê poszukaæ czego¶ wiêcej.

Zastanowi³o mnie to co napisa³a Nat- w XIII wieku wszak destylacja nie by³a powszechna, wiêc receptura wódki nie mog³a pochodziæ z tego czasu.
Jan Cie¶lak "Od abboccato do ¿ubrówki"

nic konkretnego na ten temat nie ma w "S³owniku etymologicznym Jezyka Polskiego" A.Brucknera:

Krupnik by³ podawany na gor±co i zaprawiany przyprawami korzennymi.

W zwi±zku z powy¿szym wpad³y mi do g³owy dwa rozwi±zania: pierwsze, ma³o przekonuj±ce, to ¿e "krupy" stanowi³y p³ywaj±ce w krupniku przyprawy.

Drugie za¶, to (zasugerowa³a mi to wypowied¼ Nat) ¿e mo¿e kiedy¶ krupnikiem nazywano co¶ innego i dopiero dostêpnosæ destylatu zmieni³a recepturê. Chodzi mi o MIÓD PITNY WYMRA¯ANY- miód pitny (nawet pó³torak to maksymalnie 17- 18% alkoholu, wiêcej dro¿dze nie s± w stanie wytworzyæ) wystawia siê na na d³u¿szy czas (kilkadziesi±t godzin) na dzia³anie temperatury poni¿ej -20 st.C i gêstym sitem, b±d¼ przelewaj±c przez p³ótno wybiera siê drobne kryszta³ki lodu które siê wyt±caj±. W ten sposób mo¿na skoncentrowaæ miód nawet do 30- 35% alkoholu. Lód wytr±ca siê w postaci kaszki (czyli krup- czy podobieñstwo s³owa kra jest przypadkowe?)- wiêc stawiam tezê (nie popart± ¿adnymi konkretami) ¿e miód wymra¿any pierwotnie by³ nazywany krupnikiem, a dopiero pó¿niej zaczêto robic likier przez warzenie (na gor±co) lub sycenie (na zimno) miodu w gorza³ce (destylacie), co znamy dzi¶.
Miód wymra¿any sporzadzaæ mo¿na by³o "od zawsze" i byæ mo¿e pocz±tki receptury krupnika gin± w pomroce (pra)dziejów...

O to by by³o w miarê przekonuj±ce, choæ to niez³a gdybanologia. Ciekawe czy Nat co¶ wyszuka. Ja przeszpera³em parê s³owników i nic, ale w dziedzinie historii jêzyka itp to jestem mniej ni¿ laikiem

³ojejku... Z braku czasu dorwa³am siê jedynie do s³ownika etymologicznego... chorwackiego (Etimologijski rjecnik Hrvatskoga ili srpskoga jezika, red. M. Desanoviæ, Lj. Jonke, Zagreb 1972)

Stamt±d wynika rzecz oczywista, ¿e krupnik wywodzi siê od krup/krupa. Dalej tym tropem, w jêzyku pras³owiañskim natrafiamy na dwa rdzenie *krọp- (powinno byæ "o" z haczykiem jak przy "±" ale nie mam takiego symbolu w czcionkach) i *krup-

I tu zaczyna siê zabawa, poniewa¿ z obu tych rdzeni powsta³o pó¼niej krup-. Przy czym rdzenie zla³y siê, i obecnie trudno odró¿nic bez szcegó³owych badañ, z którym rdzeniem mamy do czynienia (a ja jestem literaturoznawc±, nie jêzykoznawc±!). Jedyne co znalaz³am, to to, ¿e z *krọp- powsta³o w jêzyku polskim s³owo krêpy. Zosta³ nam wiec rdzeñ *krup-, ale on pierwotnie znaczy³....wielki. A krupnik by³o to ziarno bardziej "krupne" (czyli "krêpe") czyli grubsze od jêczmienia

Nazwa wiêc zdaje siê wyra¼nie nawi±zywac do cechy jak± jest"zbrylanie"... Teoria Zygmunta ca³kiem do mnie przemawia, ale teraz przysz³o mi do g³owy co¶ innego. Miód przecie¿ (naturalny oczywi¶cie) ulega kryszta³owaceniu. Mo¿e z powodu grudkowato¶ci, ziarnisto¶ci surowca napitek wzi±³ swoj± nazwê?

Zreszt±, popytam w¶ród naszych jêzykoznawców (jak dorwê profesora Moszyñskiego lub profesor Szcze¶niak to mo¿e oni cos sensownego wymy¶l±)

Do postu Zygmunta - wg ¼róde³ irlandzkich i szkockich, sz. p. J. Cie¶lak mo¿e siê nieco myliæ (nie wiem,
z jakich ¼róde³ korzysta³ pisz±c swoje dzie³o). Irlandczycy twierdz± (ze ¼róde³ archeo., z Irlandii
i z wysp) ¿e destylacj± alkoholu zakonnicy przebywaj±cy w Irlandii trudnili siê ju¿ pod koniec XII wieku!
Z drugiej po³owy XV wieku pochodzi natomiast szkocki dokument, umieszczony w pó¼niejszym zbiorze
pism rejestru dworskiego, który jest zamówieniem króla Jakuba IV na spor± ilo¶æ "uisge beatha", czyli
whisky.Zamówienie wystawione jest na braciszka Cora, a tenor zamówienia brzmi prosto, wrêcz
codziennie. Nie by³o to wiêc nic niezwyk³ego w ówczesnej Szkocji (zamówienie opiewa³o na parê tysiêcy
litrów... ).

Konsultacje, które przeprowadzi³am z jêzykoznawcami z mojej katedry zdawaj± siê potwierdzaæ tezê, ¿e na nazwê wp³yw mia³a w³a¶ciwo¶æ miodu, wynikaj±ca z jego konsystencji - grudkowato¶æ, zbrylanie, zcukrzanie. wszyscy jednak zastrzegaj±, ¿e to jedynie domys³y w oparciu o rdzeñ wyrazu i powszechno¶æ jego wystêpowania.

Czyli wychodzi na to że 1:1 dla obu teorii, zarówno ta że krupnik nie był zrobiony z patoki tylko zbrylonego miodu, jak i ta że był wymrażanym miodem pitnym- i tu i tu są grudkowatości i zbrylania w drugim przypadku można było skumulować grudkowatość robiac brzeczkę na miód ze zbrylonego, a po fermentacji go jeszcze odkrupić przez wymrażanie, a lód z sita czy szmatki lnianej dodać do rozrobienia miodu(zbrylonego oczywiście) na brzeczkę do kolejnego miodu, który musiałby poczekać do następnego roku na odkrupienie

Pawle: o ile ten dokument z 2 poł XV wieku mnie nie dziwi to informacje o destylacju irlandzkiej w XIIw uważam za mało wiarygodne. Widziałem gliniane urządzenie do destylacji z XIV w. ale sztuka ta wedle mojej wiedzy przywędrowała z południa i wschodu.

Pokusze się o swoją gdybologię - przyprawy uzywane do zupy i alkoholu sa bardzo podobne - może w tym sęk?

Pozdrawiam

Krupnik by³ tradycyjnie wódk± miodow± mocno zaprawian± korzennie podawan± na gor±co, jest to te¿ jaki¶ trop, pisa³em o tym ju¿ wy¿ej

bodaj¿e Gloger wspomina ¿e s³owo krupnik dotycz±ce napoju pochodzi od tego, ¿e miód siê scukrza