Witam.
Gdzie¶ czyta³em ,¿e ¶redniowieczne budowle sakralne by³y tynkowane.
Chodzi o budowle z kamienia i ceg³y

Czy to prawda?
Czy obraz dzisiejszych zabytków sakralnych baaardzo ró¿ni siê od obrazu w ¶redniowieczu?
Czy (je¶li by³y tynkowane) to malowano jako¶ te tynki z zewn±trz ? na jaki kolor? A mo¿e freski ?

Kamienne budowle w klasycznym gotyku- nie s³ysza³em o tynkach- co innego drobne elementy dekoracji, te jak najbardziej by³y polichromowane, zwykle do¶æ pstrokato (choæby rze¿by Slutera).

Na terenach zbli¿onych do naszych tynkowanie i malowanie tynków zdarza³o siê, chocia¿ tak naprawdê najlepszym przyk³adem tego typu zabiegów jest Bu³garia. W Polsce tego typu dekoracja to raczej renesans- gotyk ceglany je¶li ju¿ mia³ jakie¶ malowane ozdoby na zewn±trz to zwykle w blendach lub w tzw. ma³ej architekturze (jak mur cmentarny przy ko¶ciele NMP w Toruniu)- je¶li mowa o czym¶ wiêkszym to przyznam ¿e nie kojarzê.

Pó¼niejsze nieco malarstwo gdañskie przedstawia miejscowe ko¶cio³y w kolorze naturalnym. No, chyba, ¿e oskrobali, co w przypadku ko¶cio³a NMP, podobnie jak i ewentualne potynkowanie, by³o zadaniem nielichym. Z drugiej strony popaciany by³ ponoæ ratusz G³ównego Miasta, te¿ bêd±cy kawa³kiem lochy. Nie wiem, niestety, kiedy go pomazali, czy od razu, czy dopiero w XVI-XVIIw. Fragmenty polichromii s± odrestaurowane gdzieniegdzie. Zasadniczo dominowaæ mia³ kolor niebieski. Pozdrawiam
Gwyn

Przynajmniej w architekturze pn. Europy (hanzeatyckiej) stosowano tynkowanie drobnych elementow w fasadach budynkow tzn. blend, portali. O tynkowaniu calych elewacji w gotyku pn.europejskim nie slyszalam.
Za to we wnetrzach-po prostu orgia barw i tynkowanie calosci (scian, kolumn, sklepien, zwornikow itp.)

Jest jeden nie zawsze doskona³y sposób na sprawdzenie czy sciana by³a kiedy¶ w za³o¿eniu tynkowana czy nie: Nale¿y sprawdziæ spoiny. Je¶li s± ³adnie wykoñczone to znaczy ¿e na elewacji mia³a byæ naga ceg³a je¶li za¶ s± wykonane niechlujnie, nierówno i mocno wg³êbione w stosunku do lica ¶ciany to znaczy ¿e ten fragment by³ tynkowany.
Choæ niezawsze...

W odniesieniu do wczesniejszych wypowiedzi pozwalam sobie na stwierdzenie, ¿e i owszem, w ¦redniowieczu wystêpowa³o tynkowanie elewacji, stosowano to w budowlach ceglanych jako zabezpieczenie przed wp³ywami atmosferycznymi. tynki by³y wapienne, nak³adane cienk± warstw±. Jak sobie przypomnê jakie¶ konkretne ¿ród³o tych informacji (poza wyk³adami mojego Pana Profesora ) to umieszczê je tutaj.
Pozdrawiam

Agata, jeste¶ pewna ¿e tynkowano ¶ciany zewnêtrzne du¿ych ko¶cio³ów ? Z sakralnych widzia³em tak potraktowane kaplice ale to co najwy¿ej wczesnorenesansowe- du¿o czê¶ciej tak traktowano budowle ¶wieckie- choæby kamienice- i ma³± architekturê.

Zgadzam siê, ¿e du¿ych budowli sakralnych szeroko pojêtego ¶redniowiecza od pocz±tku Romanizmu na pó¼nym gotyku skoñczywszy na terenie dzisiejszej polski siê nie spotyka. Na pewno rozró¿niæ mo¿na przesz³o¶æ elewacji nie tylko tak jak pisa³em po spoinach, ale co najwa¿niejsze po rodzaju cegie³. Kiedy w w±tku muru wpleciona jest ceg³a ciemniejsza tak zwana zendrówka (ceg³a przepalona) mo¿na z ca³± pewno¶ci± powiedzieæ ¿e obiekt nie by³ tynkowany. Jedynie drobne elementy fasad pokrywane by³y tynkiem tak jak wspomnia³a to EwKa. Dopiero okres renesansu spowodowa³ masowe zach³y¶niêcie siê nie tyle tynkiem, co mo¿liwo¶ciami, jakie on dawa³.
Je¶li kto¶ zna obiekt gotycki oryginalnie otynkowany pochodz±cy z terenów polski to proszê o informacje.

Witam!

Cegla jako cegla byla sama sobie czyms nowym w stosunku do wczesniejszych budowli i jej nie zaslaniano. Wyobrazaam sobie wlasnie tynkowanie Malborka hi hi hi. Natomiast budowle w srodku mieal elementy tynkowane, przeciez zeby chociazby namalowac cos na scianie trzeba bylo nalozyc warstwe tynku zeby powierzchnie wyrownac.

Ludka Excalibur

Ciesze sie ¿e kto¶ poruszyl temat ko¶ciola NMP w Toruniu... ca³e wnêtrze pokryte zachowan± w sporej czesci ( odslonieta i zrekmonstruowana w mniejszej )polichromi± pofranciszkansk±...na tynku...a murek o ktorym m¶slisz niekoniecznie byl otynkowany w ¶redniowieczu...mo¿e otynkowali go dopiero przy budowie barokowych podcieni albo prz montowaniu tablic pamiatkowych...( w XX wieku;) )tynki polo¿one sa min. pod malowidal ruskie w polsce...

hej, o¶mielam siê w³±czyæ do waszej dyskusji, trzeba obalic pewne mity :)
po pierwsze, ¶redniowicze nie by³o kamienno-ceglane (czyli szaro-czerwone) jak siê generalnie przyjmuje, nie by³o surowe. to, ¿e dzi¶ posiadamy taki w³a¶nie jego obraz jest w±tpliw± zas³ug± nadgorliwych XIX/XX konserwatorów (darujcie, mam gdzie¶ ich dane osobiste w magisterce ale nie chce mi siê teraz tam grzebaæ), którzy doszli do wniosku, ¿e barwne tynki lub po prostu farba pokrywaj±ca budowle to zak³amania. tak, sami zniszczyli¶my oryginalny wygl±d naszych gotyckich ko¶cio³ów i kamienic...

po drugie, nie mo¿na zgodziæ siê z teori±, ¿e po kszta³cie (obróbce) spoin poznamy,czy budynek by³ tynkowany. w ¶redniowieczu ZAWSZE spoinowano (czyli kszta³towano spoiny), niezale¿nie od przeznaczenia ¶ciany, tak gocie po prostu budowali
oczywi¶cie nie zawsze by³ to tynk (zaprawa), czxêsto po prostu malowano cale ¶ciany, lub cegly, ka¿d± osobno, np na czerwono; zdarza³o siê te¿ ¿e zamalowywano wszystko, a spoiny te¿ byly malowane i to niezgodnie z rzeczywistym w±tkiem. malowano ceg³y by wygl±da³y jak kamieñ i odwrotnie
tacy byli dowcipni
wiele takich przyk³adów, obecnie odrestaurowanych, jest w toruniu

a po spoinach rzeczywi¶cie mo¿na poznaæ czy tynkowano/malowano: zostaj± na nich ¶lady farby, dziêki temu dowiadujemy siê, na jaki kolor malowano

powinni¶my pogodziæ siê z my¶l± ¿e gotyk by³ KOLOROWY
pozdrawiam
Jill

Ale¿ oczywi¶cie! ¦redniowiecze nie by³o szare a czê¶æ tego wyobra¿enia mamy rzeczywi¶cie dziêki „wielkim ojcom konserwatorom” z XIX w. To oni likwidowali wszystko, co k³óci³o siê z ich wyobra¿eniem ¶redniowiecza. Ale nieraz i wspó³cze¶nie boimy siê powracaæ do oryginalnej kolorystyki tak jak ma to miejsce z ratuszem renesansowym w Poznaniu. Tam freski na elewacjach zosta³y zrekonstruowane w zgaszonej kolorystyce pomimo wszelkich dowodów na to, i¿ by³y to ¿ywe kolory. No i tak oto zyska³ Poznañski ratusz szaro-ró¿owo-b³êkitn± kolorystykê.
Zgadzam siê ze stwierdzeniem, ¿e dowcipni to oni byli i to jak! To jest temat na osobn± dyskusje. Ale nie do koñca mogê poprzeæ stwierdzenie, ¿e (jak zrozumia³em z wypowiedzi) wszystko by³o tynkowane lub malowane. Nie wiem czy znasz ko¶ció³ ¶w. Idziego na Wroc³awskim ostrowie Tumskim. Tam pojawia siê fryz ceglany zdobi±cy gzyms oraz kamienny portal. Uwa¿asz, ¿e i tak misternie wykonane elementy tynkowano? Czy uwa¿asz droga Jill, ¿e kiedy w±tek muru, niewa¿ne czy by³ to Wendyjski czy jaki¶ inny gdzie pojawia³y siê ceg³y o ró¿nych kolorach te¿ tynkowano czy malowano? ¯e byli oni wykonawcami, owiele wy¿szej klasy ni¿ dzi¶ to wiadomo, ale samobójcami nie byli!
Tak samo zaryzykuje stwierdzenie, ¿e spoiny wypuk³e, trójk±tne lub obrobione blisko lica nie by³y tynkowane! Co najwy¿ej malowane. A bierze siê to st±d, i¿ g³êbokie spoiny pozwalaj± na lepsze „trzymanie” siê tynku.

Pozdrawiam.

Nasze przekonanie, ¿e staranne wykonywanie spoin (np trojk±tnych) by³oby czystym samobójstwem i strat± czasu jest tylko i wy³±cznie skutkiem naszego ekonomicznego rozumowania. W ¶redniowieczu b rzadko nie spoinowano ¶cian przeznaczonych pod tynk lub pomalowanie. Tak siê wtedy wykonywa³o pracê, facet k³ad³ ceg³y i od razu spoinowa³. Oczywi¶cie, abstrahuj±c od miejsc nie spoinowanych z zasady.

Zaróno tynk (czêsto malowany), farba jak i ozdobne ceg³y (glazurowane, spieczone, kszta³tki) s³u¿y³y dekoracji. Wspó³gra³y ze sob±, wystêpowa³y równocze¶nie.Nie przypuszczam, by elementy dekoracyjne by³y tynkowane. Natomiast malowane, jak najbardziej, nawet takie cuda, jak portale, kapitele, bla, bla, które dzi¶ jednoznacznie ³±czymy z nagim kamieniem, by³y malowane (zreszt±, tak¿e bia³a staro¿ytno¶æ nie by³a taka bia³a ).
Jednym z go¶ci, którym zawdziêczamy taki obraz naszej przesz³o¶ci by³ Józef £epkowski, skadin±d facet, który wiele dobrego zrobi³. No, ale odar³ gotyk z tynków, wypraw, malowanych ¶cian.

Aha, nigdy nie mo¿na powiedzieæ, ¿e wszystko by³o lub nie by³o tynkowane/malowane/etc. Chcê tylko zwróciæ uwagê na problem naszego postrzegania ¶redniowiecza, budynki wygl±ga³y zupe³nie inaczej, ni¿ mo¿emy dzi¶ ogl±daæ. Nawet je¶li wydaje siê to nam nielogiczne.
papa
Jill

@Scypion- o ile pamiêtam opracowania p. Rouby która zajmowa³a siê konserwacj± tego muru to polichromie- przynajmniej w czê¶ci- datowa³a na ¶redniowiecze. W którym¶ z BHS-ów by³ artyku³- niestety, wypad³em z bran¿y wiêc nie podam dok³adnych namiarów z g³owy. Inna rzecz ¿e oczywi¶cie dekoracje u franciszkanów nawarstwia³y siê latami i nikt o zdrowych zmys³ach temu nie zaprzeczy.

@Jill- wszystko to ³adnie piêknie ale -wybacz- nieco go³os³ownie. Mo¿e podaj udokumentowany przyk³ad jakiego¶ polskiego budynku sakralnego który by³ tynkowany i polichromowany na zewn±trz w ca³o¶ci- przed 1500. Sprawa polichromowania drobnych elementów u nikogo jak do tej pory nie budzi³a w±tpliwo¶ci i pozostaje bezdyskusyjna.

Pomijaj±c wszystko inne- ¶cianê pod tynk pokrywano nasiekami maj±cymi zwiêkszyæ przyczepno¶æ i ¶lady tego rodzaju zwykle do¶æ trudno ukryæ. W ikonografii z epoki przedstawiaj±cej widoki miast nie tylko malowanych ale i zwyczajnie tynkowanych ko¶cio³ów na lekarstwo.

Proponuje takie podsumowanie:

Ko¶cio³y romañskie by³y tynkowane natomiast ogromna wiêkszo¶ci ko¶cio³ów pó¼niejszych ( do oko³o 1450 ) nie tynkowano. Co dzia³o siê w drógiej po³owie wieku XV ? Moda na pokazywanie w±tku muru mine³a i zaczêto powszechniej stosowaæ tynk.
Mowa tu o ¦l±sku ale za³o¿yæ mo¿na ¿e w innych czê¶ciach kraju sytuacja mia³a siê analogicznie.

Co do malowania ¶cian to zgadzam siê generalnie z Jill.
To znaczy upiêkszano czêsto ¶ciany WYDOBYWAJ¡C w±tek muru (czerwona, zielona, czarna ceg³a i bielone spoiny). A tam gdzie ceg³y nie by³y u³o¿one najlepiej a ¶ciana mia³a byæ reprezentacyjn± malowano w±tek niezgodny z w±tkiem rzeczywistym to znaczy równiusieñki.

Krótko:
Jak wy¿ej - tynkowano i malowano ile wlezie. Oczywi¶cie ceglanych nie. Stad w³±¶nie zanik tynkowania - z pojawieniem siê ceg³y. Nieco nas pewnie to teraz dziwi, ale wszystkie te fajne rotudnki i stare ko¶ció³ki z bogat± faktur± kamienn± ¶ciany by³y tynkowane.
Równie to dziwne co oryginalna, cyrkowa malatura dostojnych, greckich ¶wiatyñ, co?

To i ja dorzucê trzy grosze...
Wiêkszo¶æ figur i zdobieñ, portali, pinakli i gargulców by³a barwiona. Resztki polichromii zachowa³y siê np. w Santiago de Compostella. Ko¶cio³y mogliby¶my z naszym gustem okre¶liæ jako "pstrokate", podobnie jak greckie ¶wi±tynie o których napomkn±³ Wotawa. Taka masa kolorów po pierwsze trafia³a w gust ówczesnej publiki, po drugie "robi³a PublicRelations" fundatorom, i przyci±ga³a wzrok prostaczka, któren historiê np. ¶wiêtej rodziny zg³êbia³ w formie obrazkowej.

Przepraszam ale co¶ nie do koñca siê zgadza... sk±d wniosek o tynkowaniu ko¶cio³ów romañskich na zewn±trz ? Wnêtrze- jak najbardziej, wymaga³y wyprawy ale elewacje ? Jedyn± dekoracj± tego typu która przychodzi na my¶l s± ko¶cio³y Mo³dawii a i te pokrywane s± w ca³o¶ci malowid³ami dopiero od I po³. XVI w.- dodatkowo jest to zasz³o¶æ bizantyñska (choæ tam spotyka siê raczej tynkowane i malowane frontony i apsydy o³tarzowe bo nawet nie ca³e prezbiteria). Podajcie proszê na podstawie których konkretnie zabytków wysuwacie tego rodzaju tezê. Polichromowana dekoracja architektoniczna- owszem, choæ i to nie w ca³o¶ci ale ¶ciany na zewn±trz ? Wybaczcie ale nie kojarzê nawet jednego bezsprzecznego przyk³adu tynkowanej budowli romañskiej, nie tylko u nas (co raczej nie dziwi bo z romanizmem stoimy do¶æ kiepsko) ale i w ca³ej Europie, wliczaj±c Hiszpaniê i Sycyliê z jej ekstrawagancjami.

halo, I´m not sure, if I understand well, but, look hier , some example from Morava (part of Czech rep.) - paitings are cca 900 years old

""pstrokate", podobnie jak greckie ¶wi±tynie o których napomkn±³ Wotawa."


Spokojnie mo¿na dorzucic ¶wi±tynie egipskie.Ludzie od wielu wieków nie potrafili docenic piêkna materia³u w którym pracowali , st±d czêsto traktowano kamieñ tylko i wy³±cznie jako konstrukcjê , uzupe³niaj±c to wszystko "pisankowymi" ozdobnikami(mam na my¶li g³ówniê Grecjê i Egipt).
Co do malowania wnêtrz jest to bezdyskusyjne , malowano ¶ciany , sklepienia , stropy , portale , kolumny , i to w jaskrawe kolory-czerwienie , biele , niebieskie , seledyny.(teraz o ¶redniowieczu z kolei)

Co do nietynkowania ko¶cio³ów ceglanych , to zauwa¿my , ¿e ceg³y u¿ywa³y na pocz±tku zakony ¿ebracze , chocia¿by franciszkanie i mia³o byc jak najtaniej , a nie najpiekniej.Ceg³a by³a uwa¿ana za materia³ drugorzedny , budowanie z niej ko¶cio³ów w XIII wieku by³o uwa¿ane za ma³± ekstrawagancjê i podkre¶lenie ¿ebraczego charakteru zakonu.Dlatego te¿ jako¶ specjalnie przy pierwszych budowlach ceglanych nie przejmowano sie tynkiem.Pó¼niej jako¶ tak zosta³o , chocia¿ jak ktos stwierdzi³ zrekompensowano sobie brak tynku zendrówkami , ró¿nymi watkami muru i uk³adaniem z cegie³ elementów dekoracji podobnych do tych z kamienia , ewentualnie robienie dekoracji z kamienia , a tam gdzie go nie by³o pod rêk± z kamienia naturalnego.Ale poczatkowo za³o¿enie by³o takie , ¿e budowle z ceg³y s± gorsze , s³absze , mniej estetyczne i ubozsze.

Co do otynkowanych ko¶cio³ów , to czê¶c fasady ko¶cio³a w Niepo³omicach jest tynkowana , na ten przyk³ad.Na wie¿y ko¶cio³a ¶w.Miko³aja w Wysocicach kiedy¶ by³ po³o¿ony tynk.Tynkowana jest górna czê¶c apsydy ¶w.Miko³aja w Gieczu.du¿a czê¶c szczytów gotyckich by³a tynkowana w ca³o¶ci.Miniatura z "legendy o Jadwidze ¶l±skiej" z 1451r. pokazuje obronê zamku z Legnicy , gdzie wszystko jest otynkowane(nie jest pokazany jakikokolwiek w±tek muru).Na wiêkrzo¶ci rycin Wernhera wiêkrzo¶c gotyckich budowli sakralnych istniej±cych w po³owie XVIII wieku jest otynkowana.Rysuj±c ryciny rekonstrukcyjne kole¶ tez nie rysuje muru , sugeruj±c , ¿e obiekty mog³y byc tynkowane.Wszystkie modele ko¶cio³ó w tympanonach fundacyjnych nie maj± pokazanej struktury muru , a czêsto maj± pokazane blendy , czy dok³adnie wyd³ubane detale szczytów , czy detal dachu.Na rycinie z 1529r ca³y zespó³ opactwa benedyktyñskiego(pó¼niej Norbertanów) na O³binie we Wroc³awiu jest tynkowany , a stan jest zaraz przed rozbiórk±...A to , ¿e wiêkrzo¶c ko¶cio³ów gotyckich jest nietynkowana , wynika z nadgorliwosci konserwatorów ,którzy przyjeli to za pewnik i wszystkie tynki przyjêli za pó¼niejsze nalecia³o¶ci , bez sprawdzenia czy mog³y jednak istniec.A estetyczne wykonanie muru nie musi ¶wiadczyc o tym , ¿e nie szed³ pod tynk.Taka by³a obowiazuj±ca sztuka budowlana , tak uczono w cechu i tak mia³o to byc zrobione.Koniec i kropka.Jak dla mnie mo¿na miec pewno¶c , ¿e nie po³o¿ono tynku tylko w obiektach typu klasztor w W±chocku , gdzie elewacja jest pasiasta zrobiona przez zboczonych W³ochów , i na pewno celowo tak to zrobili.I tak jak wcze¶niej kto¶ wspomnia³ dorzuci³bym mury z zendrówkami i mury z super starannie zrobionymi naro¿ami z ciosów kamiennych.

Pozdrawiam !

Jako piêkny przyk³ad XIV i XV wiecznego tynkowania polecam ko¶ció³ ¶w. Stanis³awa w Bielsku-Bia³ej. Ko¶ció³ jest zbudowany z ³amanych bloków wapiennych, a ¶redniowieczne tynki w bardzo dobrym stanie zachowa³y siê w zakrystii i prezbiterium. Dodam, ¿e te w prezbiterium s± w ca³o¶ci pokryte fenomenalnymi polichromiami z koñca XIV wieku. Gdyby kto¶ chcia³ wiêcej informacji na temat tego ko¶cio³a, to chêtnie odpowiem.

Skoro budowle romañskie tynkowano z zewn±trz, to po co formowano elewacje z ciosów? "Sztuka dla sztuki"? Z drugiej jednak strony, w takim Siewierzu resztki malowid³a, (jak wszystko wskazuje ) romañskiego, znajduj± siê na zewn±trznym murze ko¶cio³a.
Tynkowany by³ z pewno¶ci± pa³ac pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim. Tynk pod wp³ywem wilgoci przyjmowa³ kolor ró¿owawy, co musia³o robiæ wra¿enie na ówczesnych.

hej
tak z ciekawo¶ci wesz³am na ten temat. moj ch³opak robi w³a¶nie kurs przewodnicki na zamku w malborku i wiecie co, zamek malborski by³ w ¶redniowieczu otynkowany. By³a to wprawdzie cienka warstwa przez która przebija³y ceg³y, ale mimo to tynk to fakt.
pozdrawiam

Tak z czystej ciekawosci czy ktos wie jaki dokladnie sklad mialy tynki wewnetrzne w XV wieku wiem ze wapno i co jeszcze

Mo¿e to by³ w takim razie po prostu sam narzut.

Zastanawiaj± mnie kategoryczne wypowiedzi na temat tynkowania lub jego braku przy u¿yciu danego materia³u lub w danej epoce i nie wiem sk±d siê one bior±. Tynkowane niezale¿nie od tego czy mamy do czynienia z architektur± romañsk± (choæ tego terminu de facto nie powinno siê u¿ywaæ) czy gotyck±, oraz czy mówimy o budowlach z ceg³y czy kamienia- stosowano. Tak naprawde jest to kwestia dowolna. Czasem budowano stosuj±c ozdobne w±tki (kamienne czy ceglane) to wówczas oczywi¶cie nie tynkowano, w innych przypadkach jest to kwestia gustu/finasów/ mody itp. czasem tynki dodatkowo malowano o czym kto¶ tu wspomnia³.
A tak z innej beczki, to nie by³abym taka pochopna w krytykowaniu prof. Lepiarczyka i innych staro¿ytników-konserwatorów, gdyby nie oni, czê¶ci z tych obiektów wogóle nie ogl±daliby¶my dzisiaj.