S³awa!
Przeczyta³em ostatnio ¿e S³owianie (i nie tylko oni) przed tysi±cem lat znali ju¿ i szeroko stosowali gre w ko¶ci. Mo¿e kto¶ orientuje siê z czego by³y wyrabiane?
Zapewne najpro¶ciej jest je zrobiæ z drewna, ale znalaz³em informacje, ¿e u zwierz±t kopytnych wystêpuje w "stopie" idealnie sze¶cienna ko¶æ, która równiez by³a stosowana do produkcji kostek do gry. Czy kto¶ wie co¶ wiêcej na ten temat?
Ponad to zastanawiam siê jak by³y oznaczone poszczególne ¶ciany ko¶ci. Czy "oczkami" tak jak dzisiejsze?
Mo¿e kto¶ zna jak±¶ historyczn± grê.

P.s. Nie wiem czy tego tematu ju¿ gdzie¶ nie by³o i nie wiem czy dobrze go zamie¶ci³em, jak by co to piszcie, ¿e co¶ nie gra.

Tak ,Tak, S³awa Przybylska

"Alea iacta est" napisa³ w swoich pamietnikach Juliusz Gajusz Cezar, przekraczaj±c rubikon. Opis gry w ko¶ci mo¿emy znale¼æ równiesz w ewangeli gdy rzymianie graja o szatê Chrystusa.
Kosci i gra w nie s± dosyæ stare i powszechne w ca³ej europie. Wyrabiano je ze ¶wiñskich astragalusów czyli ko¶ci ¶ródstopia ( ¶ródkopycia? ). Nie s± one idealnie sze¶cio¶cienne aczkolwiek maj± kszta³t do sze¶cianu zbli¿ony. na ka¿dej ze ¶cianek jest inna liczba wypustek i nie trzeba ich oznaczaæ. co do idealnego rozrzutu wzgledem rachunku prawdopodobieñstwa to sprawa wygl±da nie¼le ( czyt trudno przewidzieæ co wypadnie )
kostki ceramiczne znane sa naprzyk³ad z wykopalisk w Pradze Czeskiej z XIV w.
Obecnie ma ujrzeæ ¶wiat³o dzienne magisterka o grach w póxnym ¶redniowieczu ale moze znajdzie siê co¶ z wczesnego.

Przegl±daj±c ryciny natrafi³em na to, no troche sie nie tyczy s³owian ale zawsze o grach hazardowych :P http://www.edilan.es/edilan/hojas/0011e.htm

Dziêki za pomoc. Mam jeszcze pytanie. Te kostki znajduj± siê we wszystkich ¶wiñskich kopytach czy np. tylko w przednich lub tylnich.
Ponadto zastanawia mnie jak naj³atwiej i robi±c mo¿liwie najmniej brudu wydobyæ te kosteczki. Czy powinienem gotowaæ te kopyta a¿ odejdzie miêso? Czy mo¿e (gdzie¶ znalaz³em taki pomys³) wetkn±æ na tydzieñ w jakie¶ wielki le¶ne mrowisko, aby mrówy wyczy¶ci³y to do ko¶ci? Kto¶ ma jaki¶ pomys³? A mo¿e kto¶ próbowa³?

S³awa
Wg.mojej wiedzy ko¶ci wytwarzano z drewna a nastêpnie wypalano ...

A kto jak oznacza³ poszczególne ¶cianki ko¶ci?
Z tego co czyta³em, Rzymianie oznaczali ¶cianki cyframi rzymskimi I - VI.
Podejrzewam, ¿e S³owianie stosowali system kropkowy.
Jak wygl±da sprawa ze ¶redniowieczn± cywilizacj± zachodni±?

Czy ko¶ci oznaczane by³y równie¿ innymi motywami?

Wezmê na Opole oko³o 20 w³asnorêcznie wykonanych kostek drewnianych na sprzeda¿.
Zainteresowanym zdradze sekret produkcji.

Co to obróbki tych ko¶ci bydlêcych ... ponoæ bardzo dobrze siê sprawdza wsadzanie ko¶ci do mrowiska. Przynajmniej dzieje siê to poza domem

A u Breugla w ksi±¿eczce o zabawach (nie pamietam tytu³u, ale mozna nawet po obrazach poszukaæ) widaæ jak dzieci graja w takie w³asnie ko¶ci.

Pozdr
Anca

Swoj± drog± dawne zasady gry w ko¶ci znacznie ró¿ni³y siê od dzisiejszych. Okresem w którym ko¶ci królowa³y po¶ród wszystkich gier hazardowych by³y czasy imperium Rzymskiego.

Ostatnio wpad³a mi w rêce gazeta o Celtach gdzie znalaz³em co¶ takiego.
Podejrzewam ¿e to te¿ jaka¶ forma kosci do gry. Czy kto¶ wie co¶ o tym?

Józef Kostrzewski w "Kulturze prapolskiej" na stronie 456 zamie¶ci³ opis i ryc kostek znalezionych w Gnie¼nie. Pisze,¿e kostki te by³y wytwarzane z ko¶ci ¶ródstopia krowy,kozy ,owcy i innych zwierz±t domowych. Czasami mia³y ponawiercane dziurki,które w niektórych okazach s± zalane o³owiem.
Generalnie w ka¿dej ksi±¿ce a temat kultury wczesnego ¶redniowiecza jak± uda³o mi siê przejrzeæ by³a wzmianka na temat kostek do gry,bo s± dosyæ powszechnye, odsy³am wiêc do ¼róde³ pisanych(polecam jednak te ksi±¿kowe a nie internetowe-przynajmniej wiesz w razie czego kto ciê wpu¶ci³ w maliny)

Poza gr± w ko¶ci opisywane s± ró¿ne podobne gierki (np co¶ w rodzaju warcabów) do których u¿ywano zdobionych rogowych kamyków(Gniezno,Poznan,Szczecin),albo pó³koliste g³ówki ko¶ci udowej z otworem(Wolin,Gniezno).
W poprzednim po¶cie poda³am Kostrzewskiego,bo akurat mam go pod rêk±,ale pamiêtam zbli¿one informacje z innych ksi±¿ek-jak bêdze mia³a chwile,to podam ¼ród³a. A do tego czasu WE¬CIE SIÊ DO CZYTANIA KSI¡¯EK A NIE TYLKO INTERNETOWYCH STRON I FREHA...

A ja czyta³am o fajnym znalezisku gdzie¶ z Czech - kostki sprzed ok. 1000 lat, Na bokach ponawiercane dziurki,i - uwaga! - ¶ciana przeciwleg³a do tej z najwiêksz± ilo¶ci± punktów, mia³a otworki pozalewane o³owiem. To znaczy, ¿e posiadacz tych ko¶ci zawsze wygrywa³!!
Pozdrawiam
Agata

Ko¶ci ¶ródstopia ró¿ni± sie tym od ko¶ci ¶ródrêcza ¿e zawsze s± z ty³u zwierzêcia

Zasady gry w ko¶ci, które zosta³y opracowane na podstawie hiszpañskiego manuskryptu datowanego na drug± po³owê XIII wieku



Pozdrawiam.

skad ta twoja wiedza pochodzi ? nie kojarze zachowanych zadnych drewnianych kostek ... co nie oznacza oczywiscie ze nie bylo takich. Ale przede wszystki kostki do gry robilo sie z kosci, rogu i poroza .. i tu pole do popisu znalezisk na kazda epoke jest ogromne.


A zobaczcie jakie sliczne kostki dla oszustow w zalaczniku

Kostki datowane sa na 15 wiek. Zostaly znalezione w malym cynowo-olowianym (pewter) pudelku w Tamizie kolo mostu London Bridge.

Trzy z nich maja na sobie tylko wysokie numery, trzy tylko niskie. Jedenascie kolejnych ma normalnie zaznaczone numery, ale posiada w srodku olowiany obciaznik, aby wyrzucaly sie tylko wysokie wartosci, siedem kolejnych jest spreparpowanych podobnie na wyrzucanie tylko niskich wartosci na kostkach

Wszystko to ladnie widac na kolejnych fotkach.




p.s. Fotki zrobilem w Museum of London.

Czy ktos moze slyszal o jakims wytworcy kosci do gry???
Ktos gdzies widzial takie kosci do kupienia?
Pozdr
WR

Hej! Mnie natomiast interesuje czy kto¶ ma dostêp do opisu wykopów spod £odzi gdzie wykopano ko¶ci "dla oszustów" obci±¿one o³owiem, znalezisko datowane na IX wiek Wie kto¶ co¶ wiecej an ich temat?

No coz moze to nie te same jake uzywali Slowianie ale bedac w Mongolii gralem z Mongolami (a raczej z dziecmi) w kosci i przywiozlem sobie komplet.Sa to kosci (ktore to koledzy powyzej wyjasnili) owcy z tylnych nog ktore w niczym nie przypominaja szescianu a jedynie maja z grubsza ksztalt foremny co pozwala im przedstawiac cztery rozna zwierzeta.Sa to "wielblad" "kon" "owca" i "koza".Gra nimi jest gra zrecznosciowa i polega na rzucaniu kostkami o ziemie,nastepnie "pstrykaniu" kosciami o tym samym symbolu do siebie tak aby nie poruszyc innych.Cos ala "bierki" ;).Oczywiscie nie jest to jedyna mozliwa gra ale taka najczesciej widywalem i w taka gralem.Nie ma w tym ani krzty hazardu z jakimi kojarzy sie nam gra w kosci.Daje to kupe zabawy i smiechu.Graja w nia starzy i mlodzi a mozna tak,uwierzcie mi,godzinami ;).Niestety dzieciaki bezczelnie mnie ogrywaly za kazdym razem.Szescienne kosci znane nam wywodza sie z Sumeru i tam byly powszechnie uzywane.

Znalaz³em jeszcze takie oto kosci na pozny 15 wiek:
http://www.museumoflondon.org.uk/English/E...t&id=515184
Pozdr
WR

Gdzies, gdzies... mialem zdjecie skandynawskich kostek, zrobionych z debiny. byly mniej-wiecej rowne z oczkami zaznaczonymi wytartymi (wypalonymi) kolkami. niestety nie bylo zadnego punktu odniesienia co do wielkosci, ale podejrzewam ze byly przynajmniej 2 razy wiekrze niz te wspolczesne. robiono rowniez kosci z kosci, ale po prostu wycinano je. oszukiwano przez zle oznaczanie scianek, krzywe scianki i obciazanie.

ciekawe sa te podlozne kostki - ktos ma jakies zrodlo do tego? czy kostki zwierzece byly rowne czy podlozne?

Drobna korekta: obci±¿nikiem jest tu zdaje siê kropla rtêci (mercurium) - jak oni to wprowadzili do ¶rodka swoj± drog± ??? - a nie o³ów (plumbum).

Je¶li chodzi o schy³kowo¶redniowieczne ko¶ci o nietypowych kszta³tach to tak± ko¶æ w kszta³cie "b±czka" odkryto podczas wykopalisk w kamienicy rybickiego (krzy¿ackiego urzêdnika) w Pucku (koniec panowania Krzy¿aków na zamku w Pucku to po³owa XV wieku) - parê lat temu by³o o tym w Archeologii ¿ywej Nr 3 (22) / 2002. S³u¿y³a raczej do jakich¶ gier planszowych, ni¿ do typowej gry w ko¶ci, bo "rzucana" musia³a byæ pojedyñczo, indywidualnie - poprzez rozkrêcenie w palcach. Tym prawdopodobniejsze, ¿e razem znaleziono pionki/sztony do warcab lub "planszówek".

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik

Jain

To co Pañstwo pisz± o ko¶ciach do gry jest prawda ale nie do koñca. tak siê sk³ada ¿e temat ten znam do¶æ dobrze wiêc pozwolê sobie wtr±ciæ kilka uwag.

1. oszukancze ko¶ci, s± na wielu stanowiskach i nie trzeba ich napychaæ o³owiem

2. nale¿y odzieliæ kostki do gry, pionki, ko¶ci do gry w ko¶ci (gra np delta)
2.1 samych rodzajów kostek sze¶ciennych mo¿na naliczyæ z trzy rodzaje,
2.2 pojawia sie kwestia wykorzystania niektórych skuwek

temat to rzeka, mo¿e jak bêd± jakie¶ pytania to odpowiem, i proszê zostawiæ dziadków którzy ju¿ nie ¿yj± i Panom wielkim podziêkujemy bo czasami mijaj± siê z prawd±.

Z tego co wiem to kosci byly robione z roznych kosci i raczej nie koniecznie z astragalusow. Najlepszymi koscmi do obrobki byly metapodia i kosci dlugie, ktore cieto na plytki, a z nich dalej wyrabiano kosci - tym bardziej ze znajdowane sredniowieczne kosci sa zwykle dosc male, a swinski astragalus ma pare cm. Kojarze glownie kostki ze sredniowiecznego Wroclawia (powinno o nich byc w ktoryms z tomow Wratislavia Antiqua - jak znajde w ktorym to dopisze). W wiekszosci jakie widzialem pola oznaczane sa kropkami i zastosowano zasade zeby suma oczek przeciwleglych pol wynosila 7.

Astragalusy takze byly uzywane do gry. Kosc nie jest dokladnie szescienna, powierzchnie sie od siebie roznia, co za tym idzie - prawdopodobienstwo wyrzucenia kosci na ktoras z nich. Na tym takze opierala sie gra. Niektore scianki byly "bardziej punktowane" niz inne. Z tego co wiem jakies zrodla pisane opisuja zasady (niestety nie jestem w stanie ich przytoczyc), gre astragalusami mozna takze spotkac w ikonografii np. u Bruegela na "Zabawach dzieciecych" (w prawym dolnym rogu obrazu). Tu link: Zabawy dzieciece.
A tu dla odmiany rzezba z okresu Rzymskiego: obrazek.

Kojarze pare artyku³ów - jak znajde gdzie byly to dopisze. ;)

Sze¶cienne ko¶ci do gry nie by³y wykonywane z astragali, to s± dwa oddzielne rodzaje ko¶ci do gry, przekonanie ¿e kostki sze¶cienne by³y wykonywane z ko¶ci d³ugich mo¿e byæ prawd±, jednak mo¿liwe jest ¿e wykorzystywano równie¿ róg. Je¶li chcia³by¶ kilka artyku³ów o ko¶ciach to odsy³am do publikacji Tomasza Borkowskiego,

Joanny szczepañczyk, ¶redniowieczne sze¶cienne kostki do gry z terenu ¦l±ska. Silesia antiqua, tom XXVIII.

oraz wielu wielu innych prac, jak kto¶ bêdzie potrzebowa³ informacji to mo¿e do mnie pisac.

Przytocze fragment:

"Praktycznei jedyna grupa wyrobow, co do ktorych mozna miec watpliwosci, czy nie zostaly one zrobione na potrzeby wlasne tworcow, sa astragalusy, czyli kosci do gry wykonywane z czlonow palca bydla przy pomocy bardzo skromnych i nieskomplikowanych srodkow. Praktycznie nawet nieobrobione kosci (mowa o wspomnianym czlonie palca bydla) mogla spelniac oczekiwana funkcje. Odkrywanie coraz czesciej we weroclawskich wykopach astragalusy maja slady intencjonalnych zabiegow. W podstawach kosci wiercono otwory, przez ktore wlewano do wnetrza kosci roztopiony olow. Zabieg ten mial na celu nie - jak kiedys sadzono - falszowanie piona, lecz wrecz przeciwnie, dzieki obciazeniu kosc uzyskiwala podczas rzutu wieksza rotacje, przec co sam rzut byl bardziej przypadkowy - losowy. wspomniano tu, ze niemal kazda osoba, majaca dostep do surowca (a to w poznym sredniowieczu nie stanowilo zapewne jakiegokolwiek problemu [...] ) mogla wykonac taka kostke do gry. Problemem wydaje sie jednak dostep przecietnego poznosredniowiecznego wroclawianina do olowiu.

[...]

W poznym sredniowieczu szczegolnie dwa rodzaje surowca byly preferowane przez rogownikow. Podstawowy surowiec stanowily metapodia, czyli kosci srodrecza i srodstopia. Sa to rurowate, proste kosci o stosunkowo grubych sciankach [...], doskonale nadajace sie do wykonywania plaskich i podluznych listewek i plytek , bedacych polsurowcem do wytwarzania finalnych produktow. Z metapodiow bydlecych wykonywano grzebienie toaletowe, grzebienie tkackie, kostki do gry, paciorki rozancow i wiele innych znalezisk."

K. Jaworski, Wytworczosc rogownicza we Wrocawiu przed i po XIII-wiecznym przelomie, [w:] Kultura sredniowiecznego Slaska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocaw 1998, s. 73-86.

Odsylam do pozostalych prac K. Jaworskiego, sporo poswiecil tej tematyce. Bibliografia tutaj: http://www.archeo.uni.wroc.pl/docs/pracown...bl_jaworski.pdf

Pozdrawiam

Jêdrzej Kitowicz opisuje oznaczenia ¶cianek ko¶ci:

"z sze¶ciu stron liczbami naznaczone, od jednej do trzech a czwarta liczba krzy¿yk, znacz±ca 10, dwie za¶ strony naprzeciw siebie by³y bez liczby".

Po prawdzie to takich ko¶ci jeszcze nie widzia³em, ale my¶lê ¿e takie oznaczenia fajnie podkre¶la³yby "dawny" charakter ko¶ci. Tylko jak w to graæ? Dalej ksi±dz pisze:

"Kto urzuci³ wiêksz± liczbê, ten wzi±³ stawkê; tak¿e komu pad³y wszystkie cztery ko¶ci stronami bez liczby albo samymi krzy¿ykami, ten zarówno przegra³, jakby najmniejsz± liczbê urzuci³."

ale ja niespecjalnie rozumiem. Ko¶ci wykonywano z gnatów wo³owych, boki mia³y mieæ po pó³ cala.

no jak sze¶cian, to ja te¿ niespecjalnie rozumiem;)
znaczy szesæ ¶cian ma, 2 puste, 4 z liczbami - 1,2,3,X
tyle rozumiem.
Iloma ko¶æmi siê rzuca? Wiadomo?

Rzuca siê na pewno czterema, ale jaki¶ kostera musi mi obja¶niæ zasady.

Wojtku, Spes Medieval Market sprzedaje piêkne ko¶ci do gry
Pozdrawiam!

Fajny temat, ale niestety pe³en mitów i b³êdów....

Po pierwsze musimy rozró¿niæ astragale od ko¶ci sztucznie wykonanych (sze¶cio¶ciennych, dalej nazywanych k6, czy innych wielo¶cianów, dalej kN gdzie N to ilo¶æ ¶cianek). Ju¿ staro¿ytni Rzymianie to robili nazywaj±c astragale tali a k6 tesserae.

Je¿eli bêdzie zainteresowanie to mogê temat rozwin±æ o gry etc. a na razie bardziej materialne rzeczy:

1. Astragale.

Astragal to ¿adne ¶ródstopie, ¶ródrêcze, palce, czy inne metapodium ;)... Jest to po prostu ko¶æ stawu skokowego:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9B%C4%87_skokowa
Do gier u¿ywano w zasadzie wy³±cznie astragali przerzuwaczy: owcy, kozy lub byd³a, prawdopodobnie z uwagi na ich (astragali) do¶æ symetryczny kszta³t. Poniewa¿ w ka¿dej nodze zwierzêta te maj± po jednym astragalu, to jak ³atwo policzyæ np. z jednej owcy otrzymamy 2 astragale (w rêkach ich nie ma ;) )
W sumie to nie bardzo wiadomo jak astragale s± stare. Czasem znajdowane s± w odpowiednim kontek¶cie (wraz z elementami gier) lub nosz± ¶lady u¿ywana (wytarte krawêdzie), ale to rzadko¶æ. Zazwyczaj nie wiemy czy to ko¶ci do gry czy resztki pokonsumpcyjne (zwa¿ywszy ¿e mog³y byæ jednym a zaraz pó¼niej drugim ;) ). Najstarsze znane mi to astragale z Khamid el-Loz z bodaj¿e XII w p.n.e. Te znaleziono wraz z grami, a na dodatek jeden by³ sztuczny - wyrze¼biony z ko¶ci s³oniowej!. Wiem ¿e by³y podobne w Egipcie, ale od kiedy?...

2 Ko¶ci wielo¶cienne

K6 narodzi³y siê najprawdopodobniej w Indiach. Stamt±d przynajmniej mamy najstarsze znane egzemplarze (Mohenjo Daro, Harappa). Najstarsze to ok 2600-2700 p.n.e. chocia¿ w Mohenjo Daro wci±¿ nie dokopano siê do najni¿szych warstw stanowiska (z powodu wód gruntowych) i nie wiadomo czy tej daty nie trzeba by przesun±æ bardziej w pobli¿e 3000 p.n.e.
Ko¶ci te przypomina³y wspó³czesne uk³adem oczek na ¶ciankach. 1,4,5 i 6 wygl±da³o tak jak obecnie, "2" to dwa oczka obok siebie, a "3" to taki trójk±t. Taki uk³ad oczek maj± wszystkie ko¶ci z Doliny Indusu, oraz Mezopotamii (Ur ok 2500-2600 p.n.e.) czy pó¼niejsze z obecnej Syrii (Tell Arbid, Tell Chuera ok 2300-2400 p.n.e.). Pó¼niej ko¶ci zanikaj± i znów rozkwitaj± w ekresie hellenistycznym. Wtedy ju¿ maj± wspó³czesne oznaczenia ¶cianek.
Ciekaw± spraw± jest uk³ad naprzeciwleg³ych ¶cianek. Obecnie jest to zawsze 1-6, 2-5, 3-4 (suma oczek jest równa 7). Z ko¶ci z III tys. p.n.e. tylko jedna ma taki uk³ad. Wiêkszo¶æ ma uk³ad 1-2, 3-4, 5-6. Drugim uk³adem by³o 1-2, 3-5, 4-6. W Mezopotamii uk³ady by³y inne (nie powiela³y siê z tymi z doliny Indusu!): 1-2, 3-6, 4-5 i 1-6, 2-4, 3-5. ¯aden z tych uk³adów nie by³ raczej przypadkowy. Aby to udowodniæ przeprowadzi³em eksperyment na ma³ych dzieciach . Dzieci robi³y kostki tak jak im by³o wygodnie, a nie kombinowa³y jak to powinno wygl±daæ. Okaza³o siê ¿e najwygodniej robi siê uk³ady 1-3, 2-4, 5-6 i 1-5, 2-6, 3-4. Uk³ady te nie wystêpowa³y na kostkach z III tysi±clecia...

Kostki hellenistyczne maj± ca³± gamê uk³adów, ale najciekawiej sprawa wygl±da w grobach Etrusków. Znaleziono 91 ko¶ci i wszystkie maj± tylko 2 uk³ady: 1-2, 3-4, 5-6 i 1-6, 2-5, 3-4. Na dodatek to zmienia siê w czasie. W starszych grobach wystêpuje tylko pierwszy uk³ad, pó¼niej mamy okres przej¶ciowy, w którym wspó³istniej± oba uk³ady a¿ wreszcie wspó³czesny wypiera ca³kowicie starszy. Pó¼niej przejmuj± ten uk³ad Rzymianie i a¿ do naszych czasów pozostaje on standardem

Jakie¶ uwagi/pytania? Kontynuowaæ?

No pewnie ¿e kontynuowaæ...!

Ok to kontynuujê:

Najpierw obrazek - ko¶ci z Mohenjo Daro:


Widaæ charakterystyczne ustawienie oczek (cyfry 2 i 3). Do tego ko¶æ nr 86 ma inne, niespotykane u³o¿enie oczek - "3" to trzy oczka obok siebie.

3. Ko¶ci pod³u¿ne (patyczki/ang. casting stics)

Kosci tego typu s± równie stare co k6. Zazwyczaj s± to k4 - - tzn maj± 4 ¶cianki na których maj± oczka. Znaleziono 2 rodzaje takich ko¶ci - takie które maj± wszystkie 4 ¶cianki inne i takie, których 2 ¶cianki maja takie same wyniki, a pozosta³e dwie - ka¿da inny. Oprócz k4 znaleziono kilka k3 (o przekroju trójk±ta). Te mia³y zawsze 3 ró¿ne ¶cianki. Z pó¼niejszego okresy znane s± egipskie patyczki do gry senet, ale te s± ju¿ tylko dwustronne (k2). W Polsce o podobnym wynalazku pisze Kitowicz (opis gry w pliszki).

Kostki pod³u¿ne z Mohenjo Daro:



Tu warto zwróciæ uwagê na to ¿e wikipedia k³amie. Mo¿na siê z niej dowiedzieæ ¿e najstarsze kostki znaleziono w Shahr-e Sokhta (mowa o angielsjkiej bo polska to juz wogóle nie siêga do g³êbokiej staro¿ytno¶ci i tylko rzuca ogólnikami):
http://en.wikipedia.org/wiki/Dice

Problem w tym ¿e artyku³ do którego siê odwo³uje to ¶ciema. Zosta³ najprawdopodobniej sfabrykowany, ¿eby wysz³o na to ¿e to w Iranie powsta³ ten wynalazek. Niestety kilka pañstw bliskowschodnich tak ma...
Do¶æ ¿e opisuje on znalezisko bli¼niaczo podobne do innego znaleziska z Shahr. Tylko to drugie jest o co najmniej 600 lat m³odsze...Zgadza siê wszystko - kszta³t i zdobienia planszy, kontekst (grób, a w nim plansza i w osobnym pojemniku piony i ko¶ci) etc. Tylko datowanie takie s³abe bo nie najstarsze na ¶wiecie... Jakby tego by³o ma³o artyku³ okraszono zdjêciem kostek achemenidzkich (!) - piêknych, k6, co wiêcej wg opisu maj± wspó³czesny uk³ad ¶cianek (w koñcu jak maj± byæ najstarsze to ju¿ po ca³o¶ci ;)...)

Tu s± prawdziwe kostki z Shahr - datowane na 2300-2400 pne:


Pytania? Uwagi?

Ja mam pytanie. Kiedy ci±g dalszy wyk³adu?

Czekamy niecierpliwie!!!

Na pocz±tku krótkie wyja¶nienie - przedstawione do tej pory ko¶ci do gry to jedna z czê¶ci mojej pracy magisterskiej o grach z III tys pne na staro¿ytnym bliskim wschodzie. Pokazuj± one doskonale jak 5000 lat temu Mezopotamia, Dolina Indusu, Iran i Azja Centralna by³y mocno po³±czone ze sob± sieci± powi±zañ, wykraczaj±cych czêsto poza zwyk³± sferê handlu. Niezwyk³e ¿e ju¿ wtedy ludzie na trzcinowych ³ódkach puszczali siê w dalekie rejsy (z Indii do Mezopotamii) albo l±dem, przez pustynie , na dopiero co wynalezionych wozach zaprzêgniêtych w os³y...
Pó¼niejsze gry i kostki interesuj± mnie mniej, nie czyta³em wiêc prawie ¿adnej specjalistycznej literatury na ten temat. Tym niemniej trochê tam lizn±³em wiêc kontynuujê ;)

4. Inne wielo¶ciany
Na pocz±tek s³owo wyja¶nienia. Ju¿ Platon zastanawia³ siê nad bry³ami doskona³ymi (foremnymi). Stwierdzi³ i¿ ¶cianki takiej bry³y musz± byæ przystaj±cymi figurami doskona³ymi (wielok±tami foremnymi -kwadratem, trójk±tem równobocznym etc.) a w ka¿dym wierzcho³ku musi siê zbiegaæ jednakowa ilo¶æ ¶cian. Z czasem dodano jeszcze argument wypuk³o¶ci (po odkryciu w XVI w figury zwanej stella octangula). Jest dok³adnie 5 takich figur:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielo%C5%9Bcian_foremny
Wszystkie one ju¿ w staro¿ytno¶ci by³y wykorzystywane jako ko¶ci do gry. Nie ma w tym jednak ci±g³o¶ci. Mamy pojedyncze przyk³ady, ale trudno mówiæ o tym ¿e wspó³czesne ko¶ci wielo¶cienne (poza k6) wywodz± siê od staro¿ytnych...

Oprócz k6 i ko¶ci pod³u¿nych ju¿ w g³êbokiej staro¿ytno¶ci pojawia siê k4. Pierwsze tego typu ko¶ci znaleziono w grobach królewskich z Ur. Poni¿ej zdjêcie wraz z gr±:
http://www.britishmuseum.org/explore/highl...p;retpage=19092
Tu uwaga - te ko¶ci i plansza pochodz± z dwóch ró¿nych grobów. Zosta³y po³±czone na potrzeby wystawy, ale nie tworzy³y pierwotnie kompletu (choæ najprawdopodobniej s± to elementy takiej samej gry).
Druga uwaga jest taka ¿e te ko¶ci, pod wzglêdem funkcjonalnym, to nie prawdziwe k4 a raczej k2. Oznaczone s± w wierzcho³kach i w zwi±zku z tym produkuj± tylko dwa wyniki.
Nie znalaz³em pó¼niejszych przyk³adów takich kostek, tak samo jak nie spotka³em siê nigdy z o¶mio¶cianem (k8), ale mo¿e kto¶ inny co¶ o tym wie.

k12 - dwunasto¶cienne kostki pojawiaj± siê u Etrusków
W miejscowo¶ci Monte Loffa odnaleziono taki dwunasto¶cian:
http://2.bp.blogspot.com/-wWCy-91TtBY/T6Or...400/plato18.bmp
Tu ciekawy rzymski egzemplarz z IV w - z nazwami dwunastu znaków zodiaku:
http://www.site-archeologique.ch/contenu.p...5&id-img=84
Oczywi¶cie rodzi siê pytanie o to czy to rzeczywi¶cie ko¶ci do gry czy s³u¿y³y czemu¶ innemu. Ciekawa jest te¿ proweniencja. Co prawda Monte Loffa to osada etruska, ale zosta³a zdobyta przez Galów. Z pó¼niejszych czasów mamy mnóstwo dwunasto¶cianów z br±zu o nieznanym przeznaczeniu. Wszystkie one pochodz± z Galli co kaza³oby ³±czyæ kostkê z Monte Loffa raczej z naje¼d¼cami, a nie ludno¶ci± miejscow±.

k20 - znam jeden egzemplarz rzymski, ale znów mo¿na mieæ w±tpliwo¶ci czy to kostka do gry czy co¶ innego:
http://www.georgehart.com/virtual-polyhedr...icosahedral.jpg
Mog³o to byæ narzêdzie wró¿biarskie a nie typowa kostka...

Tu artyku³ kobiety, która zajmuje siê badaniami tych "kostek":
http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1205/1205.0706.pdf
Jak widaæ interpretacje s± bardzo ró¿ne...

To chyba tyle je¿eli chodzi o stronê technologiczn± kostek.
Co do materia³ów to mamy pe³n± gamê - ko¶æ, róg, ró¿ne rodzaje kamienia, ko¶æ s³oniowa (prawdziwa i fa³szywa - tzn k³y hipopotama - nota bene wiêkszo¶æ staro¿ytnej ko¶ci s³oniowej to hipopotam ;) ), ceramika, metal. Nie znam drewnianych ko¶ci, ale to mo¿e byæ spowodowane tym ¿e drewno s³abo siê zachowuje, a nie koniecznie tym ¿e niechêtnie go u¿ywano.

Na razie tyle. Mogê jeszcze napisaæ trochê o grach w ko¶ci (chocia¿ to pro¶cizna), znam te¿ dawne techniki szulerskie, ale pozwolicie ¿e te zachowam w tajemnicy (przynajmniej do czasu a¿ dane nam bêdzie zasi±¶æ przy partyjce ).

Ogromne dziêki!
Jak najbardziej je¶li masz co¶ jeszcze w zanadrzu to proszê, podziel siê.
Jestem pod wielkim wra¿eniem.
Pozdrawiam!
A./V.

Nie mo¿esz po tym ca³ym wyk³adzie unikn±æ przedstawienia nam gier staro¿ytnych. To nieetyczne ;-)