CYTAT
Specjalny pokaz sensacyjnego odkrycia w L±dzie nad Wart±!
Izdebka Wie¿y Grodzkiej
26 czerwca – 7 lipca 2014 r.
Podczas pilota¿owych badañ konserwatorskich 4 g³ów relikwiarzowych (z kolekcji 55. przechowywanych w dawnym opactwie cystersów w L±dzie nad Wart±; obecnie siedzibie Wy¿szego Seminarium Towarzystwa Salezjañskiego) natrafiono na zespó³ zabytkowych tkanin dekoruj±cych relikwie g³ów Towarzyszek ¶w. Urszuli z XIII w. W¶ród nich znajduje siê unikatowa, tkana z³otem tkanina z ponad 60. herbami ¶redniowiecznego rycerstwa. Te i inne, równie cenne, znaleziska ju¿ od najbli¿szego czwartku, 26 czerwca do 7 lipca br. zostan± specjalnie udostêpnione w Izdebce Wie¿y Grodzkiej na Parterze Zamku Królewskiego w Warszawie.
Zespó³ 60. herbów dekoruj±cych niezwykle kosztown±, bo utkan± z nici jedwabnej, oplecionej z³otem tkaninê, któr± udostojniono relikwiê – czaszkê jednej z 11. tysiêcy dziewic, przes³an± do klasztoru cysterskiego w L±dzie, to bez w±tpienia jeden z najcenniejszych w Europie zabytków wczesnej sztuki heraldycznej. Zanim herby – jak¿e trafnie nazwane przez Victora Hugo „hieroglifami ¶redniowiecza” – zakorzeni³y siê w kulturze elit rycerskich Zachodu, funkcjonowa³y przede wszystkim w sferze obyczaju wojskowego – jako znaki rozpoznawczo-bojowe na tarczach, sukniach i chor±gwiach rycerzy wystêpuj±cych na polach bitew i w turniejowych szrankach, a tak¿e w relacjach urzêdowo-prawnych – na pieczêciach. Niewiele zachowa³o siê zabytków sprzed pocz±tków XIV w., które mog± za¶wiadczyæ tak dobitnie, jak tkanina z L±du, ¿e herby ju¿ wówczas pe³ni³y donios³± rolê symbolu, w którym wyra¿a³o siê ca³e bogactwo tre¶ci, ³±cz±cych siê z odczuwaniem w³asnej to¿samo¶ci, a tak¿e poczuciem wiêzi rodzinnej, wiêzów stanowych, lennych czy pañstwowych. Takie za¶ jest przes³anie tkaniny z L±du, któr± ze wzglêdu na charakterystyczne cechy stylizacji heraldycznej trzeba datowaæ najpó¼niej na lata oko³o 1270 – 1280. Jest wiêc jednym z najwcze¶niejszych i najbogatszych ¶wiadectw funkcjonowania heraldyki jako systemu komunikacyjnego poza sfer± obyczaju wojskowego. ¦wiadectwem nios±cym bez w±tpienia donios³e przes³anie ideowe, ci±gle jeszcze nieodczytane do koñca. Przewa¿aj±ca czê¶æ herbów na tkaninie z L±du zosta³a ju¿ zidentyfikowana – wiemy, jakie w³adztwa i rodziny reprezentowa³y. Ale nie uda³o siê jeszcze ods³oniæ idei, która ³±czy³a zestawione razem herby, wyra¿onej w przesz³o 60. znakach (nie wszystkie bowiem znalaz³y siê na zachowanej we fragmencie tkaninie). S±dziæ mo¿na, ¿e upamiêtnia³y one dobroczyñców klasztoru cysterskiego w Altenbergu, sk±d czaszkê z tkanin± przes³ano do L±du. Ale jakie by³y okoliczno¶ci, które sk³oni³y cystersów altenberskich do zamówienia niezwykle kosztownej tkaniny i ozdobienia jej herbami? – tego jeszcze nie wiemy.
Tekst: dr Przemys³aw Mrozowski, zastêpca dyrektora ds. Naukowych i Muzealnych Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum.
Izdebka Wie¿y Grodzkiej
26 czerwca – 7 lipca 2014 r.
Podczas pilota¿owych badañ konserwatorskich 4 g³ów relikwiarzowych (z kolekcji 55. przechowywanych w dawnym opactwie cystersów w L±dzie nad Wart±; obecnie siedzibie Wy¿szego Seminarium Towarzystwa Salezjañskiego) natrafiono na zespó³ zabytkowych tkanin dekoruj±cych relikwie g³ów Towarzyszek ¶w. Urszuli z XIII w. W¶ród nich znajduje siê unikatowa, tkana z³otem tkanina z ponad 60. herbami ¶redniowiecznego rycerstwa. Te i inne, równie cenne, znaleziska ju¿ od najbli¿szego czwartku, 26 czerwca do 7 lipca br. zostan± specjalnie udostêpnione w Izdebce Wie¿y Grodzkiej na Parterze Zamku Królewskiego w Warszawie.
Zespó³ 60. herbów dekoruj±cych niezwykle kosztown±, bo utkan± z nici jedwabnej, oplecionej z³otem tkaninê, któr± udostojniono relikwiê – czaszkê jednej z 11. tysiêcy dziewic, przes³an± do klasztoru cysterskiego w L±dzie, to bez w±tpienia jeden z najcenniejszych w Europie zabytków wczesnej sztuki heraldycznej. Zanim herby – jak¿e trafnie nazwane przez Victora Hugo „hieroglifami ¶redniowiecza” – zakorzeni³y siê w kulturze elit rycerskich Zachodu, funkcjonowa³y przede wszystkim w sferze obyczaju wojskowego – jako znaki rozpoznawczo-bojowe na tarczach, sukniach i chor±gwiach rycerzy wystêpuj±cych na polach bitew i w turniejowych szrankach, a tak¿e w relacjach urzêdowo-prawnych – na pieczêciach. Niewiele zachowa³o siê zabytków sprzed pocz±tków XIV w., które mog± za¶wiadczyæ tak dobitnie, jak tkanina z L±du, ¿e herby ju¿ wówczas pe³ni³y donios³± rolê symbolu, w którym wyra¿a³o siê ca³e bogactwo tre¶ci, ³±cz±cych siê z odczuwaniem w³asnej to¿samo¶ci, a tak¿e poczuciem wiêzi rodzinnej, wiêzów stanowych, lennych czy pañstwowych. Takie za¶ jest przes³anie tkaniny z L±du, któr± ze wzglêdu na charakterystyczne cechy stylizacji heraldycznej trzeba datowaæ najpó¼niej na lata oko³o 1270 – 1280. Jest wiêc jednym z najwcze¶niejszych i najbogatszych ¶wiadectw funkcjonowania heraldyki jako systemu komunikacyjnego poza sfer± obyczaju wojskowego. ¦wiadectwem nios±cym bez w±tpienia donios³e przes³anie ideowe, ci±gle jeszcze nieodczytane do koñca. Przewa¿aj±ca czê¶æ herbów na tkaninie z L±du zosta³a ju¿ zidentyfikowana – wiemy, jakie w³adztwa i rodziny reprezentowa³y. Ale nie uda³o siê jeszcze ods³oniæ idei, która ³±czy³a zestawione razem herby, wyra¿onej w przesz³o 60. znakach (nie wszystkie bowiem znalaz³y siê na zachowanej we fragmencie tkaninie). S±dziæ mo¿na, ¿e upamiêtnia³y one dobroczyñców klasztoru cysterskiego w Altenbergu, sk±d czaszkê z tkanin± przes³ano do L±du. Ale jakie by³y okoliczno¶ci, które sk³oni³y cystersów altenberskich do zamówienia niezwykle kosztownej tkaniny i ozdobienia jej herbami? – tego jeszcze nie wiemy.
Tekst: dr Przemys³aw Mrozowski, zastêpca dyrektora ds. Naukowych i Muzealnych Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum.
CYTAT
XIII-wieczna tkanina herbowa i zespó³ tkanin dekoruj±cych relikwie ¶w. Urszuli i Towarzyszek w L±dzie
Pocysterskie opactwo Naj¶wiêtszej Maryi Panny i ¶w. Miko³aja w L±dzie, obecnie siedziba Wy¿szego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjañskiego, zaliczane jest do najpiêkniejszych obiektów zabytkowych w Polsce. W 2009 roku gotycko-barokowy zespól klasztorny w L±dzie zosta³ wpisany na listê Pomników Historii.
L±dzkie opactwo, ufundowane w latach 70. XII wieku przez ksiêcia Wielkopolski Mieszka III, jest jednym z najstarszych opactw cysterskich na naszych ziemiach. Klasztor w L±dzie, powi±zany filiacyjnie z opactwem cysterskim w Altenbergu ko³o Kolonii, by³ przez wieki o¶rodkiem recepcji i promocji ró¿norakich warto¶ci kultury duchowej i materialnej ¶redniowiecznej i nowo¿ytnej Europy. (Wiêcej na temat historii L±du i jego zabytków na stronie www.lad.pl)
Jeszcze w ¶redniowieczu, pocz±wszy od po³owy XIII w., z opactwa w Altenbergu trafi³a do L±du cenna kolekcja relikwii ¶w. Urszuli i jej Towarzyszek (Undecim Milium Virginum – 11 tysiêcy Dziewic). G³ówn± czê¶ci± kolekcji jest zespó³ 55. relikwii g³ów Koloñskich Mêczenniczek, prezentnowanych obecnie wraz z pozosta³± czê¶ci± tego zespo³u w okaza³ym o³tarzu – relikwiarzu ¶w. Urszuli z 1721 r. Relikwie g³ów okryte s± dekoracyjnymi tkaninami i tekstylnymi kwiatami.
Kolekcja relikwii ¶w. Urszuli i jej Towarzyszek w L±dzie nale¿y do najwiêkszych tego typu zbiorów i stanowi unikalny w naszym kraju, i bardzo rzadki w Europie, zespó³ zachowany wraz z oryginaln± dekoracj±. Z tego powodu podjêto decyzjê o przeprowadzeniu szczegó³owych badañ i konserwacji wybranej grupy czterech g³ów i dekoruj±cych je tkanin. Prace badawcze i konserwatorskie wykonano w Katedrze Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzie³ Sztuki Akademii Sztuk Piêknych w Warszawie pod kierunkiem prof. Heleny Hryszko i ks. dra Janusza Nowiñskiego – kustosza zabytków l±dzkiego opactwa. Podczas badañ okaza³o siê, ¿e ka¿d± z g³ów okrywaj± trzy warstwy tkanin, z których najm³odsza, wierzchnia, pochodzi z po³owy XIX w. Pod ni± zachowana jest dekoracja wykonana z p±sowego i zielonego at³asu, którego powstanie datuje siê na koniec XV lub pocz±tek XVI w. Kolejna, najstarsza warstwa siêga czasów ¶redniowiecza. W¶ród ¶redniowiecznych tekstyliów znajduj± siê trzy fragmenty unikatowej, tkanej z³otem tkaniny z 2. po³owy XIII w., dekorowanej blisko 60. herbami ¶redniowiecznego rycerstwa. Pierwotnie, zanim zosta³a u¿yta do dekoracji relikwii, z tkaniny tej wykonane by³o prawdopodobnie nakrycie g³owy. Podczas badañ odnaleziono w dekoracji relikwii równie¿ fragmenty bardzo cennych XIII-wiecznych tkanin, m.in. fragment szaty liturgicznej (alby) z bardzo rzadkim haftem oraz pergaminow± kartê z tekstem psalmów zapisanych minusku³± karoliñsk±.
Tekst: ks. dr Janusz Nowiñski SDB
Instytut Historii Sztuki UKSW
Kustosz Zabytków Dawnego Opactwa w L±dzie
Pocysterskie opactwo Naj¶wiêtszej Maryi Panny i ¶w. Miko³aja w L±dzie, obecnie siedziba Wy¿szego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjañskiego, zaliczane jest do najpiêkniejszych obiektów zabytkowych w Polsce. W 2009 roku gotycko-barokowy zespól klasztorny w L±dzie zosta³ wpisany na listê Pomników Historii.
L±dzkie opactwo, ufundowane w latach 70. XII wieku przez ksiêcia Wielkopolski Mieszka III, jest jednym z najstarszych opactw cysterskich na naszych ziemiach. Klasztor w L±dzie, powi±zany filiacyjnie z opactwem cysterskim w Altenbergu ko³o Kolonii, by³ przez wieki o¶rodkiem recepcji i promocji ró¿norakich warto¶ci kultury duchowej i materialnej ¶redniowiecznej i nowo¿ytnej Europy. (Wiêcej na temat historii L±du i jego zabytków na stronie www.lad.pl)
Jeszcze w ¶redniowieczu, pocz±wszy od po³owy XIII w., z opactwa w Altenbergu trafi³a do L±du cenna kolekcja relikwii ¶w. Urszuli i jej Towarzyszek (Undecim Milium Virginum – 11 tysiêcy Dziewic). G³ówn± czê¶ci± kolekcji jest zespó³ 55. relikwii g³ów Koloñskich Mêczenniczek, prezentnowanych obecnie wraz z pozosta³± czê¶ci± tego zespo³u w okaza³ym o³tarzu – relikwiarzu ¶w. Urszuli z 1721 r. Relikwie g³ów okryte s± dekoracyjnymi tkaninami i tekstylnymi kwiatami.
Kolekcja relikwii ¶w. Urszuli i jej Towarzyszek w L±dzie nale¿y do najwiêkszych tego typu zbiorów i stanowi unikalny w naszym kraju, i bardzo rzadki w Europie, zespó³ zachowany wraz z oryginaln± dekoracj±. Z tego powodu podjêto decyzjê o przeprowadzeniu szczegó³owych badañ i konserwacji wybranej grupy czterech g³ów i dekoruj±cych je tkanin. Prace badawcze i konserwatorskie wykonano w Katedrze Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzie³ Sztuki Akademii Sztuk Piêknych w Warszawie pod kierunkiem prof. Heleny Hryszko i ks. dra Janusza Nowiñskiego – kustosza zabytków l±dzkiego opactwa. Podczas badañ okaza³o siê, ¿e ka¿d± z g³ów okrywaj± trzy warstwy tkanin, z których najm³odsza, wierzchnia, pochodzi z po³owy XIX w. Pod ni± zachowana jest dekoracja wykonana z p±sowego i zielonego at³asu, którego powstanie datuje siê na koniec XV lub pocz±tek XVI w. Kolejna, najstarsza warstwa siêga czasów ¶redniowiecza. W¶ród ¶redniowiecznych tekstyliów znajduj± siê trzy fragmenty unikatowej, tkanej z³otem tkaniny z 2. po³owy XIII w., dekorowanej blisko 60. herbami ¶redniowiecznego rycerstwa. Pierwotnie, zanim zosta³a u¿yta do dekoracji relikwii, z tkaniny tej wykonane by³o prawdopodobnie nakrycie g³owy. Podczas badañ odnaleziono w dekoracji relikwii równie¿ fragmenty bardzo cennych XIII-wiecznych tkanin, m.in. fragment szaty liturgicznej (alby) z bardzo rzadkim haftem oraz pergaminow± kartê z tekstem psalmów zapisanych minusku³± karoliñsk±.
Tekst: ks. dr Janusz Nowiñski SDB
Instytut Historii Sztuki UKSW
Kustosz Zabytków Dawnego Opactwa w L±dzie