RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW:
PREZENTACJA JEDNOSTEK
Przygotowa³em prezentacjê jednostek Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku do moda European Wars (Rome Total War). Jednostki podzieli³em na 2 grupy: wczesny XVIII wiek (A) i drug± po³owê tego¿ stulecia (B).
Ich liczba jest znacznie wiêksza ni¿ zazwyczaj w modzie EW, bo a¿ 34 jednostki. Gracz bêdzie mia³ do dyspozycji wiele ró¿norodnych oddzia³ów piechoty i kawalerii. We wczesnej epoce s± jednostki charakterystyczne dla XVII wieku takie jak: husaria, pikinierzy, rajtarzy, trabanci, hajducy. W epoce drugiej natomiast nie zabraknie nowszych typów jednostek takich jak: grenadierzy, Kawaleria Narodowa czy huzarzy.
Jest to zupe³nie nowa wersja jednostek polskiej frakcji w porównaniu do bety moda. Wszystkie jednostki zosta³y zreskinowane od nowa a ich liczba zosta³a podwojona. Stara³em siê zadbaæ o detale mundurów i zbroi tak aby by³y widoczne ró¿nice miêdzy wczesn± (na wzór Francji Ludwika XIV - mundury d³u¿sze, wiêksze), a pó¼n± epok± (mundury zainspirowane lekkimi, obcis³ymi pruskimi uniformami). Nawet fryzury s± dostosowane do epok i specyfiki jednostek.
Dziêkujê dla ekip Lordz oraz Ogniem i Mieczem za u¿yczenie niektórych elemntów tekstur i modeli dla XVIII-wiecznego uzbrojenia oraz umundurowania.
FLAGA:
Pierwotnie polsk± barw± narodow± by³ karmazyn, stanowi±cy symbol dostojeñstwa i bogactwa, a zarazem uwa¿any za najszlachetniejszy z kolorów. Z uwagi na cenê barwnika - koszenili uzyskiwanej z larw czerwca polskiego, ma³o kto móg³ sobie na niego pozwoliæ, dlatego te¿ by³ on wykorzystywany jedynie przez najbogatsz± szlachtê i dostojników pañstwowych.
Na pierwszych flagach i sztandarach reprezentuj±cych Królestwo Polskie widnia³ bia³y orze³ w koronie na czerwonym tle. Jan D³ugosz opisuj±c przygotowania do bitwy pod Grunwaldem pisze o "chor±gwi wielkiej, na której wyszyty by³ misternie orze³ bia³y z rozci±gnionemi skrzyd³y, dziobem rozwartym i z koron± na g³owie, jako herb i god³o ca³ego Królestwa Polskiego"[3].
Barwami królewskimi Rzeczpospolitej Obojga Narodów by³ sztandar z³o¿ony z trzech pasów: dwóch czerwonych umieszczonych w dole i na górze oraz oddzielaj±cym go pasie bia³ym, na których umieszczano zwykle czterodzielny Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów o czerwonym tle zawieraj±cy dwa pola przedstawiaj±ce bia³ego Or³a w koronie, czyli symbol Korony i dwa z wizerunkiem Pogoni - herbu Litwy. Na tarczy sercowej znajdowa³ siê najczê¶ciej herb rodowy aktualnie panuj±cego monarchy.
Barwy bia³a i czerwona zosta³y uznane za narodowe po raz pierwszy 3 maja 1792. Podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Ustawy Rz±dowej damy wyst±pi³y wówczas w bia³ych sukniach przepasanych czerwon± wstêg±, a panowie na³o¿yli na siebie szarfy bia³o-czerwone.
Rzeczpospolita w czasach saskich
W I po³owie XVIII wieku Rzeczpospolita prze¿ywa³a okres powa¿nego kryzysu politycznego. By³y to czasy kiedy w Polsce rz±dzili królowie z saskiej dynastii Wettynów, August II (1697–1733) i August III (1733–1763). Ich panowanie by³o jednak przerywane kolejnymi elekcjami i rz±dami Stanis³awa Leszczyñskiego (1704–1709 i 1733–1736).
Wojna pó³nocna
August II rozpocz±³ starania o nabytki nadba³tyckie. Ju¿ w podpisanych pactach conventach zobowi±zywa³ siê do odzyskania utraconych ziem Rzeczypospolitej. Po odzyskaniu dla Polski Podola (pokój kar³owicki w 1699 roku), uwagê sw± skierowa³ na Inflanty. Pañstwa tworz±ce Ligê pó³nocn± zmierza³y do os³abienia pozycji Szwecji nad Ba³tykiem. August II liczy³ na odzyskanie Inflant, które mia³y stanowiæ dziedziczne w³adztwo Wettynów. Król zamierza³ dziêki tej zdobyczy wzmocniæ w³adzê monarsz± w Polsce. [3]Elektor saski wszed³ w sojusz z Dani± i Rosj±.
W 1700 r. saski atak na Inflanty rozpocz±³ III wojnê pó³nocn±. August II przyst±pi³ do wojny bez zgody sejmu. Rzeczpospolita nie by³a oficjalnie stron± konfliktu. Król Szwecji Karol XII bardzo szybko pobi³ Duñczyków i skierowa³ siê przeciwko Rosji, któr± pokona³ w bitwie pod Narw±. W 1701 armia szwedzka wkroczy³a w granice Rzeczypospolitej. Szlachta koronna podzieli³a siê na dwa wrogie obozy – na pocz±tku 1704 r. przeciwnicy Augusta zawi±zali konfederacjê warszawsk± i og³osili bezkrólewie, a nieco pó¼niej zwolennicy Sasa utworzyli konfederacjê generaln± w Sandomierzu. W lipcu grupa przeciwników Augusta II pod militarn± presj± Szwedów, obra³a królem wojewodê poznañskiego Stanis³awa Leszczyñskiego.
Wojna domowa w Polsce
Rozpoczê³a siê faktycznie wojna domowa. W sierpniu 1704 w Narwie August w imieniu Rzeczypospolitej zawar³ sojusz z Rosj±. Oznacza³o to, i¿ Polska przyst±pi³a oficjalnie do wojny ze Szwecj±, po stronie Rosji. Niestety okupacja elektoratu Saksonii przez Szwedów zmusi³a Augusta do abdykacji w pokoju w Altranstädt 1706. Gdy latem 1709 Piotr I pokona³ Szwedów w bitwie pod Po³taw±, Leszczyñski pozbawiony pomocy Karola XII uszed³ do Szczecina. Chocia¿ wojna pó³nocna nie uszczupli³a polskiego terytorium, przynios³a straszliwe zniszczenia, potêgowane przez epidemie. August II odzyska³ tron Polski, podj±³ próbê wzmocnienia w³adzy królewskiej, korzystaj±c z obecno¶ci wojsk saskich w Rzeczypospolitej. Spowodowa³o to antykrólewskie wyst±pienia.
Sejm niemy
1 lutego 1717 odby³a siê w Warszawie jednodniowa sesja sejmu walnego maj±ca charakter pacyfikacyjny. Z obawy o zerwanie obrad do g³osu nie zostali dopuszczeni pos³owie inni ni¿ Stanis³aw Ledóchowski oraz ci, którzy odczytywali nowe uchwa³y, przez co ca³e wydarzenie zosta³o nazwane "sejmem niemym". W zwi±zku z jego postanowieniami (m.in. zmniejszeniu w³adzy hetmanów, ograniczeniu w³adzy senatu, rozwi±zaniu formacji rajtarów i zabronieniu Augustowi II Mocnemu opuszczania terytorium kraju na d³u¿szy czas) rozpocz±³ siê okres zale¿no¶ci Polski od Imperium Rosyjskiego.
Rzeczpospolita w czasach stanis³awowskich
Sytuacji w kraju zaczê³a siê gwa³townie zmieniaæ razem z objêciem tronu przez, narzuconego przez Rosjê, Stanis³awa Augusta Poniatowskiego, który w 1764 rozpocz±³ przeprowadzanie reform w ustroju pañstwowym.
W zwi±zku z prawami politycznymi, jakie przyznane zosta³y innowiercom 29 lutego 1768 w Barze zosta³a zawi±zana konfederacja szlachty przeciwko Rosji oraz pos³usznemu jej królowi Polski. 23 marca Rada Senatu podjê³a uchwa³ê o wezwaniu wojsk rosyjskich w celu st³umienia powstañców, których przywódc± by³ m.in. Micha³ Hieronim Krasiñski. 25 wrze¶nia Turcja popieraj±c konfederatów wypowiedzia³a wojnê Rosji. Powstañców popar³a tak¿e Francja. Walki objê³y swoim zasiêgiem wiêkszo¶æ ziem Polski. 13 pa¼dziernika 1770 konfederacja og³osi³a detronizacjê w³adcy Polski, który w niejasnych okoliczno¶ciach zosta³ porwany przez powstañców 3 listopada 1771. 29 listopada 1772 upad³ Zagórz - jedno z ostatnich miast bronionych przez konfederatów. Przez ten czas dosz³o to 37 wa¿niejszych potyczek zbrojnych.
Skutkami próby ratowania Polski by³a nieoszacowana ilo¶æ poleg³ych. Ludzi bior±cych udzia³ w walkach, którzy prze¿yli zes³ano na Syberiê (ponad 14 000 konfederatów) lub przymusowo wcielono do armii rosyjskiej.
Polska armia (ma³y przegl±d jednostek):
W XVIII wieku najpierw Wettynowie, a potem Stanis³aw August Poniatowski próbowali zreformowaæ armiê i zwiêkszyæ jej liczebno¶æ. Niestety wskutek zrywania sejmów przez przekupionych przez Rosjê b±d¼ Prusy pos³ów nie uda³o siê tego dokonaæ. Armia by³a wiêc ¶miesznie ma³a (ok. 40.000 ¿o³nierzy ok. 1763 roku) wobec tego czym dysponowali s±siedzi (Prusy – ok. 140.000, Rosja i Austria ok. 200.000), a na dodatek jak pisa³ Jêdrzej Kitowicz ¼le uzbrojona i dowodzona. Brakowa³o infrastruktury; magazynów kwater itd.
Brakowa³o te¿ odpowiedniej kadry oficerskiej. Za³o¿ona przez króla Stanis³awa Szko³a Rycerska tylko czê¶ciowo rozwi±za³a ten problem. Sam król przewidywa³, ¿e bêdzie ona dostarczaæ kadr raczej Rosjanom, poniewa¿ w XVIII wieku czêsto oficerowie jednych pañstw dowodzili wojskami innych pañstw.
Jednocze¶nie magnateria utrzymywa³a w³asne armie zaciê¿ne. Pikinierzy do koñca XVII wieku wyposa¿eniu byli w moriony i kirysy, a pó¼niej w kolety. Ich uzbrojenie obok piki stanowi³a tak¿e broñ sieczna, a nierzadko i pistolet. Zarówno w Europie, jak i w Polsce, pikinierzy zaniknêli na prze³omie XVII i XVIII wieku. Spowodowane to by³o pojawieniem siê bagnetu i karabinu ska³kowego.
Opisy wybranych jednostek polskich:
Grenadierzy:
Formacja piesza powsta³a na zachodzie Europy w pierwszej po³owie XVII w., której g³ównym zadaniem by³o miotanie granatów rêcznych. W XVIII wieku oddzia³y grenadierów przekszta³ci³y siê w doborowe jednostki przeznaczone do ataków na bagnety.
Grenadierzy uzbrojeni byli w karabiny z bagnetami (pocz±tkowo mieli tak¿e granaty rêczne) i krótkie szable piechotne - tzw. tasaki. Za czasów Napoleona ca³kowity ciê¿ar oporz±dzenia grenadiera wynosi³ 27-35 kilogramów.
Podobnie jak w innych krajach europejskich, równie¿ w Polsce powsta³y pu³ki grenadierów (w XVIII wieku regiment gwardii pieszej koronnej, a w okresie Królestwa Kongresowego pu³k grenadierów gwardii) i kompanie grenadierów (tzw. kompanie wyborcze) przy batalionach piechoty (w Legionach, w wojsku Ksiêstwa Warszawskiego oraz Królestwa Kongresowego). Podczas insurekcji ko¶ciuszkowskiej nazwê grenadierów nadano doborowym regimentom kosynierskim (grenadierzy krakowscy, sandomierscy i lubelscy).
Rajtaria:
Rajtarzy (od niem. Reiter – "je¼dziec") – polskie okre¶lenie jazdy u¿ywaj±cej w walce przede wszystkim pistoletów.
Od czasów Jana III Sobieskiego zaczêto w Polsce u¿ywaæ zamiennie pojêæ rajtaria i arkebuzeria, co by³o zwi±zane z rozwi±zaniem tej drugiej formacji w tym w³a¶nie czasie.
W I po³. XVIII w. przestano rozró¿niaæ rajtariê ciê¿k± jako odrêbny od kirasjerów typ jazdy. W pañstwach gdzie by³a jazd± lekk± zosta³a rozwi±zana; w Polsce w 1717 r. na mocy postanowieñ tzw. sejmu niemego.
Husaria:
Polska jazda nale¿±ca do narodowego autoramentu, znana z wielu zwyciêstw formacja kawaleryjska Rzeczypospolitej, obecna na polach bitew od pocz±tków XVI do po³owy XVIII wieku. By³a wykorzystywana do prze³amywania si³ nieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygaj±cych uderzeñ w postaci szar¿, które w najwa¿niejszym okresie jej istnienia koñczy³y siê zazwyczaj zwyciêstwami.
Ze wzglêdu na nietypowe uzbrojenie i taktykê husaria jest zaliczana do najskuteczniejszych formacji wojskowych w dziejach kawalerii.
Husaria by³a z pocz±tku jazd± lekk±. Racowie ubierali siê w kaftany, a ich podstawow± broni± defensywn± by³a drewniana "tarcza turecka" o charakterystycznie wyd³u¿onym jednym rogu. Nied³ugo potem zaczêto u¿ywaæ lekkich zbroi i szyszaków. Broñ ofensywn± stanowi³a d³uga kopia (4,5 do 6,2 metra) dr±¿ona w ¶rodku i wzmacniania oplotem z rzemienia, a przez to lekka, stanowi±ca opracowany w Polsce wariant rozwojowy kopii typu wêgierskiego. Charakterystycznym jej elementem by³ d³ugi na 2,5-3 metrów proporzec w barwach danej roty. Technologia wytwarzania kopii husarskich polega³a na doborze drewna i takim okrêcaniu skór± by uzyskaæ bardzo lekk±, a jednocze¶nie doskonale sztywn± broñ o znacznym zasiêgu. Kopie te w trakcie szar¿y nie wygina³y siê w dó³ pod w³asnym ciê¿arem. ¦rodek ciê¿ko¶ci kopii husarskiej by³ przesuniêty do ty³u (stosunkowo ciê¿ka przeciwwaga-kula, s³u¿±ca tak¿e jako os³ona d³oni ¿o³nierza), co u³atwia³o manewrowanie broni±. Grot kopii przed³u¿a³y dwa, oko³o pó³tora³okciowe stalowe "w±sy" (lub "pióra"), wzmacniaj±ce drzewce i uniemo¿liwiaj±ce odr±banie grota. Kopie, jako jedyny rodzaj broni narodowego autoramentu, dostarczane by³y przez w³adze wojskowe. Chodzi³o o to, by broñ ta – jednorazowego u¿ytku – by³a jak najbardziej jednolita. W rejestrach wojskowych (tzw. rollach) mo¿na poznaæ roty husarskie po powszechnie stosowanym skrócie p.t.d.p., który oznacza³ pancerz, tarczê, drzewo i przy³bicê. Szabli husarskiej, jako broni oczywistej w omawianej epoce, nie wymieniano; dochodzi³y do tego koncerz i pistolety, a wcze¶niej (w XVI wieku) ³uk i czekan; d³uga broñ palna pocz±tkowo zalecana, w XVII wieku sta³a siê obowi±zkowa dla pocztowych. Po reformach Stefana Batorego husaria zaczê³a siê przekszta³caæ w jazdê nieco ciê¿sz±. Zaczêto u¿ywaæ pó³pancerzy o wzmocnionej (do 8 mm) po¶rodku napier¶nika "o¶ci" i masywniejszych szyszaków, w tym tak¿e typu kapalinowego. Uzupe³nienie napier¶nika i naplecznika (w okresie pó¼nym odrzuconego i zast±pionego krzy¿uj±cymi siê pasami ze skóry) by³y karwasze i – tylko przez krótki okres – nabiodrniki. Tarczê pod³u¿n± zast±pi³ okr±g³y, turecki ka³kan, który pó¼niej wyszed³ z u¿ytku. W po³owie XVI wieku dodano husarzowi koncerz (o d³ugo¶ci do 160 cm) s³u¿±cy do k³ucia (ewentualnie rozdzierania kolczug), a u¿ywany w boju po skruszeniu kopii. Pod koniec XVII wieku w formacjach husarskich i pancernych pojawi³a siê zbroja karacenowa. Zbroja ta by³a ciê¿sza i dro¿sza od zbroi p³ytowej, a przy tym stanowi³a s³absz± od niej ochronê, tote¿ by³a u¿ywana g³ównie przez dowódców i to jako zbroja paradna.
Pancerni:
Jazda pancerna wykszta³ci³a siê z jazdy kozackiej, tzw. kozaków (nie maj±cych jednak nic wspólnego z rodz±cym siê od XIV wieku Kozactwem), którym dodano ciê¿sze uzbrojenie. W Koronie formacjê tê zwano potocznie czeremisami. Na Litwie istnia³a lokalna odmiana jazdy kozackiej - petyhorcy.
Pancerni u¿ywani byli w bitwach do wspierania uderzeñ husarii, oskrzydlania, rozbicia lub ostatecznego zniszczenia prze³amanego przez husariê frontu przeciwnika.
Od drugiej po³owy XVII wieku pancerni stanowili przewa¿aj±c± wiêkszo¶æ polskiej jazdy (60-70%). Wykorzystywani byli g³ównie na kresach, w walce z Tatarami i Kozakami, a podczas Potopu tak¿e przeciwko regularnym oddzia³om jazdy i piechoty szwedzkiej. Oficjalnie kozaków przemianowano na jazdê pancern± w 1676, dla odró¿nienia od Kozaków, kojarzonych z Powstaniem Chmielnickiego. Po reformach w 1776 roku zarówno husaria, jak i pancerni zostali przekszta³ceni w oddzia³y Kawalerii Narodowej.
Dragoni:
¯o³nierze formacji wojskowej zwanej dragoni±, "wynalezionej" przez Henryka IV, króla Francji w koñcu XVI w., którzy walczyli pieszo (rodzaj piechoty), a poruszali siê wierzchem (konno). Dragoni u¿ywali broni palnej i bia³ej. Od XVIII w. regimenty dragonii coraz czê¶ciej walczy³y równie¿ konno.
Nazwa prawdopodobnie wziê³a siê od du¿ego nasycenia broni± paln±, st±d porównanie do smoka (draco - niektóre ¼ród³a podaj±, ¿e pierwotnie by³a to nazwa krótszego muszkietu, na którym widnia³ stylizowany smok, co nastêpnie przeniesiono na samych ¿o³nierzy).
Od XVIII w. dragoñskie pu³ki Stra¿y Przedniej by³y najbardziej warto¶ciowymi formacjami kawaleryjskimi armii Rzeczypospolitej, utrzymuj±c porz±dek na terenie kraju oraz walcz±c przede wszystkim z buntuj±cymi siê Kozakami ukraiñskimi, tzw. hajdamakami. Po likwidacji podzia³u na autoramenty oraz reorganizacji armii Rzeczypospolitej po I rozbiorze Polski (1772) dragoñskie pu³ki Stra¿y Przedniej przekszta³cono w pu³ki tzw. przedniej stra¿y.
Regimenty dragonów koronnych:
* Regiment Gwardii Konnej Koronnej
* Regiment Konny im. Królowej
* Regiment Konny im. Królewicza
* Regiment Konny Bu³awy Wielkiej Koronnej
* Regiment Konny Bu³awy Polnej Koronnej
Regimenty dragonów litewskich:
* Regiment Gwardii Konnej Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego
* Regiment Dragonów Królewicza Imci Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego
* Regiment Konny Bu³awy Wielkiej Litewskiej
* Regiment Konny Bu³awy Polnej Litewskiej
Gwardia Konna Koronna:
Istnia³ te¿ gwardyjski regiment dragonii - Regiment Gwardii Konnej Koronnej. Nazywano ich potocznie dragonami mirowskimi. Wraz z upadkiem insurekcji ko¶ciuszkowskiej skoñczy³a siê historia dragonii w armii polskiej.
Grenadierzy konni:
Obok grenadierów pieszych pojawili siê równie¿ grenadierzy konni, którzy tworzyli kompanie wyborcze regimentów dragoñskich lub samodzielne pu³ki. Do najbardziej znanych jednostek grenadierów konnych nale¿a³ pu³k gwardii Napoleona.
Grenadierzy konni pojawili siê w Polsce tak¿e w XVIII wieku - by³y to doborowe oddzia³y regimentów dragoñskich. W czasach Ksiêstwa Warszawskiego grenadierami konnymi zwano ¿o³nierzy kompanii wyborczych jazdy - by³a to jednak nazwa nieoficjalna.
Kawaleria Narodowa:
Formacja polskiej jazdy narodowego autoramentu, powsta³ej w XVIII wieku na bazie starszych formacji jazdy jak husaria i pancerni (pozosta³ych po konfederacji barskiej).
W 1775, uchwa³± Sejmu rozwi±zano husariê, jako formacjê bojow±, a istniej±ce oddzia³y husarii i pancernych, pozbawione uzbrojenia ochronnego, zosta³y przekszta³cone w Kawaleriê Narodow±. Zanik³a wraz z upadkiem I Rzeczypospolitej, by pos³u¿yæ m.in. jako wzór umundurowania w okresie pó¼niejszym (np. kawaleria Legionów a tak¿e pierwowzór munduru u³añskiego).
Huzarzy:
Wêgierska lekkozbrojna jazda powsta³a w XV wieku. Pierwowzorem byli racowie, którzy po odrzuceniu kopii, tarcz i pozosta³ego uzbrojenia ochronnego przekszta³cili siê w huzarów.
Huzarzy umundurowani byli w charakterystyczne krótkie haftowane (wêg. szamerunek) obszyte barankiem kurtki (wêg. dolman) i obcis³e haftowane (cyfrowane) spodnie. Na dolman zarzucana by³a pelerynka z wêgierska zwana mentyk. Nakryciem g³owy by³o wysokie czako lub bermyca. Formacja ta zosta³a przejêta przez inne armie europejskie (osi±gaj±c najwiêksz± popularno¶æ w XVIII wieku) i wystêpowa³a do XIX wieku.
Jedne z pierwszych formacji huzarów w Polsce zosta³y sformowane w okresie insurekcji ko¶ciuszkowskiej – by³ to oddzia³ majora Ksawerego Krasickiego, utworzony w 1794 g³ównie z Polaków z zaboru austriackiego. Brali udzia³ m.in. w bitwie pod Rac³awicami.
