Witam!
Piszê magisterkê na temat "Wygl±d i uzbrojenie stra¿ników grobu Chrystusa w polskiej ikonografii ¶redniowiecznej" i potrzebujê informacji na temat ubioru. Nie chodzi mi tu o uzbrojenie, a o sam ubiór - szaty zarzucane na wierzch zbroi, trzewiki, rêkawice, ubiór muzu³mañski (gdy¿ wielu z tych stra¿ników przedstawionych jest jako turcy albo tatarzy i ich wygl±d te¿ muszê opisaæ, a nie wiem do jakich ksi±¿ek siêgn±æ).
Oto przyk³ady jednego z oko³o 55 obrazów na których pracujê:



Jak widzicie stra¿nik w dolnym lewym rogu ma jakie¶ spodnie na sobie, do tego trzewiki, nakrycie g³owy. Po prawej mamy za¶ innego ubranego jak muzu³manin. I to wszystko te¿ muszê opisaæ, oczywi¶cie opieraj±c siê o bibliografiê. Móg³by mi kto¶ poddaæ kilka dobrych pozycji do których móg³bym siêgn±æ by siê z tym uporaæ?
Z góry wielkie dziêki!

To nikt siê nie interesuje ubiorem? Macie ca³y ogromny dzia³ po¶wiêcony ubiorowi w ¶redniowieczu, podzielony na 3 poddzia³y i nikt nie zna ¿adnej publikacji, w której móg³bym przeczytaæ o stroju rycerskim? To sk±d wy czerpiecie wiedzê?

Mo¿e w³a¶nie z tego powodu nikt nie udzieli Ci odpowiedzi? Masz materia³ na wyci±gniêcie rêki a prosisz u¿ytkowników by podali Ci gotowca. Wystarczy poszperaæ w odpowiednich tematach - co¶ z pewno¶ci± znajdziesz.
Poza tym te 300 lat w temacie to strasznie du¿o, nie precyzujesz te¿ czy chodzi Ci o ubiór cywilny, czy elementy uzbrojenia. Rozumiem ¿e nie pytasz o pancerze?
Indar

Primo: je¶li to mo¿liwe, radzê zmieniæ temat, magisterka to rzecz na tyle powa¿na, ¿e lepiej pisaæ j± o rzeczy, o której ma siê pojêcie (no offense intended)
Secundo - szukasz ubioru rycerzy, czy stra¿ników Grobu? To raczej nie ta sama warstwa spo³eczna, warto to sobie u¶wiadomiæ.
Tertio - je¶li (1) nie jest mo¿liwe, na pocz±tek polecam Historiê ubiorów Marii Gutkowskiej-Rychlewskiej. Oczywi¶cie, to pozycja przekrojowa, a wiêc z natury rzeczy ogólna, a i nieco przestarza³a, ale przyda siê choæby po to, by wiedzieæ, czego szukaæ, i nie pisaæ "ma jakie¶ spodnie na sobie, do tego trzewiki, nakrycie g³owy"

OK, temat ju¿ nieaktualny - znalaz³em wiêkszo¶æ interesuj±cych mnie pozycji. Osobom szukaj±cym informacji na podobny temat polecam:
1)Artyku³ Leszka Kajzera "Stan badañ nad ¶redniowiecznym ubiorem i uzbrojeniem rycerskim w Polsce po roku 1945" w: Biuletyn Historii Sztuki, R.40, 1978, nr. 4, s. 412- 416. -> podstawa je¿eli chodzi o to zagadnienie - Kajzer podaje wiêkszo¶æ bibliografii skupiaj±cej siê wokó³ ubioru rycerskiego.
2)A. Sieradzka, Tysi±c lat ubioru w Polsce, Warszawa 2003 -> ¶redniowiecze to wprawdzie tylko pierwsze 35 stron, ale kilka akapitów dotyczy ubioru rycerskiego.
3)I. Turnau, S³ownik ubiorów, Warszawa 1999 -> jako uzupe³nienie do powy¿szego.
4)Wspomniana ju¿ "Historia ubiorów" Marii Gutkowskiej-Rychlewskiej, Wroc³aw 1968
5)E. Chabowska, Ubiór w spo³eczeñstwie polskim pó¼nego ¶redniowiecza, Lublin 1977.

Temat do zamkniêcia.

Zasadniczy element "wygl±du" w ikonografii...

Ale nie mam zamiaru wdawaæ siê w przepychanki, po prostu jeszcze raz powtórzê: Twój tytu³ w±tku ma siê nijak do tego, czego poszukujesz, radzê go zmieniæ. Rzecz w tym w³a¶nie, ¿e w przedstawieniach stra¿ników bêdziesz mieæ sporo szerszy zakres, ni¿ "rycerzy".
Nie uto¿samiaj cz³owieka nosz±cego strój wojskowy (albo w ogóle "dawny") z rycerzem - nawiasem mówi±c, to pierwsza rzecz, która u mnie, i innych na tym forum, wzbudzi w±tpliwo¶ci co do wiedzy rozmówcy.
Je¶li chodzi o muzu³mañski kr±g kulturowy przed XVI wiekiem, z publikacjami w jêzyku polskim (a tym samym nawet i terminologi±) w ogóle mo¿e byæ trudno, i je¶li chcesz siê pokusiæ o opisy bardzie rzeczowe, ni¿ "turban i d³uga szata w kolorze...", to czapki z g³ów!

I tylko b³agam - nie "rajtuzy"
Ani "jakie¶ spodnie" - nogawice.

Spokojnie, nie ma siê co pieniæ. Zak³adaj±c ten temat kompletnie nie zna³em siê na terminologii. Teraz, gdy prawie skoñczy³em rozdzia³ wiem "nie co" wiêcej. Co do stroju rycerskiego warto zajrzeæ jeszcze do "Kostiumologii" Z. ¯ygulskiego. Autor po¶wiêci³ miêdzy innymi kilka podrozdzia³ów ubiorowi wschodniemu.
Teraz gdy znam siê ju¿ na terminologii, mogê zadaæ kilka bardziej rzeczowych pytañ.

1)W pracy uto¿sami³em doublet z pourpointem (kieruj±c siê m.in tym artyku³em: http://www.nachtanz.org/SReed/doublets.html i "Kostiumologi±" ¯ygulskiego). Czy nie jest to b³±d? Czy jest jaka¶ wiêksza ró¿nica miêdzy tymi dwoma strojami? Oba by³y pikowane. Oba posiada³y d³ugie, obcis³e rêkawy, oba nie posiada³y ko³nierza i oba siêga³y mniej wiêcej do po³owy uda.

2)W opracowaniach znajdujê skrajnie ró¿ne opisy cotte-hardie (swoj± drog± znalaz³em ju¿ przynajmniej 2 sposoby zapisu nazwy tego ubioru- cotte-hardie (¯ygulski), cottardie (Gutkowska – Rychlewska), a po internecie kr±¿y jeszcze kilka np. cottehardie). Jak wygl±da³ ten strój? ¯ygulski podaje, ¿e by³a to szata spodnia, zak³adana na szatê-cotte. Mia³a d³ugi stan, skrócone rêkawy, bogaty uk³ad fa³dów i brzegi czêsto wycinane w zêby. Czy to nie to samo co jaka? Za Sieradzk±
"W okresie Jagiellonów codziennym ubiorem rycerzy sta³a siê jaka. Posiada³a ona formê obcis³ego, krótkiego kaftana uwypuklaj±cego tors, taliê i biodra. Wywodzi³a siê z noszonego pod zbroj± ubioru ochronnego, tote¿ najczê¶ciej wykonywano j± z kilku warstw tkaniny we³nianej lub filcu, przepikowanych razem i pokrytych na wierzchu g³adkim materia³em. Dolny brzeg by³ czêsto wycinany w zêby. Przód jaki oraz jej d³ugie zwê¿aj±ce siê rêkawy, zapinano na guziki."

3)Czy jopula z kolei to nie to samo co kabat? Sieradzka podaje dwa, podobne opisy dotycz±ce tych strojów. Z t± ró¿nic±, ¿e jopula wg niej mog³a byæ noszona zarówno na, jak i pod zbroj±. O kabacie pisze za¶, ¿e zak³adano go bezpo¶rednio na koszulê, by utrzymaæ ciê¿ar zak³adanej na niego zbroi. Czy w takim razie kabat nie by³ doubletem.

Ca³y problem z ubiorem ¶redniowiecznym polega na wci±¿ nieujednoliconej terminologii. Jako, ¿e polska zaginê³a, musimy u¿ywaæ zagranicznej. Nie wiem tylko, czy zamiast szukaæ szczegó³ów ró¿ni±cych w sumie ten sam strój, i dzieliæ w³os na czworo, nie lepiej postawiæ znak równo¶ci miêdzy niektórymi? Np. Pourpoint = arming doublet. Surcot = cotte d'armes.

Nie, nie mo¿na postawiæ znaku równo¶ci. Na przyk³ad wspomniany przez Ciebie na koñcu surcot/surkot/surcote (itp.) najczê¶ciej oznacza w opracowaniach polskich szatê wierzchni± cywiln±, reprezentacyjn±, d³ug±, rozszerzaj±c± siê ku do³owi i rozciêt± u do³u, z d³ugimi rêkawami rozciêtymi u nasady, tak by je mo¿na by³o za³o¿yæ lub zdj±æ z r±k i odrzuciæ na plecy (podobnie jak w bardziej znanym, pó¼niejszym kontuszu, tylko ¿e kontusz mia³ rêkawy - "wyloty" - rozciête na prawie c±³ej d³ugo¶ci). Takie znaczenie ma te¿ u nas na Freha (jakie¶ standardy próbowali¶my przyj±æ ¿eby siê móc porozumieæ). A w literaturze anglo- i niemieckojêzycznej czêsto surcot/surkot/surcote oznacza to, co my z kolei z francuska nazywamy gardecorps/garde-corpse (fonetyczny zapis te¿ bywa ró¿ny i tego równie¿ nie ujednolicisz), czyli podobn± szatê ale nie galow±, tylko ochronn±, z kapturem, funkcjonuj±ca jak kangurka lub pa³atka. Wojskowi u¿ywali skróconych do kolan i wy¿ej wersji surcotu. Kolor surcotu bywa jednak zwykle g³adki, a cotte d'armes to dos³ownie "suknia herbowa" - w jakim¶ zakresie mog± siê te pojêcia pokrywaæ ale daleki by³bym od zastanawiania siê nad ich uto¿samianiem.

Wystarczy zajrzeæ do naszych dyskusji nad wappenrokiem lub niuansami t³umaczenia falchion / tasak / kord miêdzy polskimi a angielskimi opracowaniami (ba! konia z rzêdem temu, kto w ka¿dej sytuacji bêdzie wiedzia³ czy miecz przet³umaczyæ jako sword czy jako sabre!) ¿eby przestaæ uwa¿aæ, ¿e chodzi o dzielenie w³osa na czworo...

Czê¶æ ubiorów ¶redniowiecznych, zw³aszcza z koñca wczesnego ¶redniowiecza (XII-XIII wiek plus kilka dekad przed i po), by³a nieco zbli¿ona u mê¿czyzn i kobiet a czê¶æ nosi³a takie same nazwy, co dodatkowo komplikuje sprawê szukania - spróbuj jednak, je¶li jeszcze potrzebujesz, przeszukaæ dzia³ Ubiorów tutaj na Freha pod tymi tytu³ami (houppelande, surcot, pourpoint, jopula...).


Co¶ Ci jeszcze powiem, mimo wszystko literatura do magisterki sk³adaj±ca siê z 5-6 pozycji to niewiele. Zwróæ uwagê (poszukaj funkcj± "Szukaj" pod nazwiskami autorek ksi±¿ek) na to, co pisz± nasze specjalistki od ubiorów ¶redniowiecznych na temat Turskiej, Gutkowskiej i Turnau. Nie wszystkie te pozycje s± aktualne w stopniu pozwalaj±cym na bezpo¶rednie zastosowanie w pracy pisanej b±d¼ co b±d¼ w 2010 roku! Nale¿a³oby wg mnie rozszerzyæ bazê ¼róde³ i przeprowadziæ ich krytykê.

Chodzi mi po prostu o to, ¿eby Twoja praca, ta i nastêpne, jakie kiedy¶ zapewne napiszesz - bo mo¿e i Ty bêdziesz tym cz³owiekiem, którego ksi±¿ki bêdziemy rozchwytywaæ i uczyæ siê z nich s³ownictwa i wzornictwa historycznego stroju, kto wie? - oddawa³y rzeczywi¶cie dobrze obecny poziom wiedzy (a kolejne, po magisterce, najlepiej jeszcze co¶ do niego wnosi³y).

Forum ca³y czas przegl±dam porównuj±c informacje z opracowañ z tym co wy piszecie. Skoro Turnau, Turska i Gutkowska s± przedawnione, to jakie jest na dzieñ dzisiejszy najlepsze opracowanie dotycz±ce strojów? Sieradzka (1000 lat ubioru w Polsce)?

EDIT: Borg podrzuci³ mi w³a¶nie ¶wietny artyku³ dotycz±cy w³a¶nie stroju rycerskiego. Udostêpniam dla potomnych.

A. Przyby³ok, Testosteron nie tylko w stal odziany, [w:] Seks! Przyjemno¶æ, konieczno¶æ, patologia, red. J. Jagla, £ód¼ 2010, s. 170-181.