Mam ¶wiadomo¶æ tego, ¿e istnieje ju¿ temat traktuj±cy o flecie, przerobi³em go w ca³o¶ci, jednak jego tre¶æ przekona³a mnie do za³o¿enia nowego tematu, bo bêdzie traktowa³ o czym innym. Nie interesuj± mnie w tym temacie flety dopasowane do wspó³czesnych skal, stosunkowo nowoczesne flety, jakimi s± sopilki, aluminiowe low whistle, itd. I b³agam, nie myliæ fletów z instrumentami stroikowymi, co ju¿ sie zdarza³o na niejednym forum.
Je¶li chodzi o zakres wystêpowania, to ograniczy³bym sie do Europy i Bliskiego Wschodu oraz krajów basenu Morza ¦ródziemnego, ewentualne nawi±zania do Azji, jako ¿e st±d przywêdrowa³ niejeden instrument.
Je¶li chodzi o staro¿ytno¶æ, czy te¿ wczesne ¶redniowiecze, to instrument ten jest dosyæ problematyczny ze wzglêdu na niewielk± ilo¶æ znalezisk, czy te¿ jakichkolwiek graficznych form przedstawiaj±cych go. Interesuj± mnie g³ównie te z okresu wczesnego ¶redniowiecza, jednak z wymienionego powodu uwa¿am, ¿e trudno by³oby nie nawi±zaæ do tych z s±siednich epok.
Jedyne, jakie znam z okresu wczesnego ¶redniowiecza, to wykonane z ko¶ci, w dodatku z niewielk± ilo¶ci± otworów (flet z Birki, Trelleborga, Biskupina - te chyba ju¿ niestaro¿ytne), najczê¶ciej 2-3 otworowe. Przyk³adów jest sporo tego typu, wystêpowa³y nawet w wiekach póxniejszych (znalezisko z Arhus). Je¶li dobrze kojarzê, to ten typ fletu nazywamy blokowym.
http://www.yggdrasillthing.fora.pl/dawna-m...ikingow,51.html - tutaj 1 przyk³ad
Dokumentacje fotograficzne tych znalezisk, czy te¿ szkice, które zazwyczaj widywa³em by³y niechlujnie wykonane, zazwyczaj brak zdjêæ z drugiej strony, jakichkolwiek pomiarów.
Je¶li dobrze kojarzê, to zazwyczaj otwory umieszczane by³y tylko z wierzchu, wyj±tkiem, jaki znam z otworem na kciuk to flet z Kowalewa (4 z wierzchu, 1 na kciuk). http://www.freha.pl/index.php?showtopic=1389&st=60
Mo¿e zna kto¶ wiêcej takich? Spotka³em sie jeszcze z takim, rzekomo z okresu staro¿ytno¶ci (Imperium rzymskie).
http://www.he-artefakte.de/Europa/Praehist...te/Knochen.html
Do¶æ nietypowym fletem i chyba jedynym znaleziskiem jak na ¶redniowiecze jest flet z Sigtuny. Potocznie typ ten nazywany jest quena b±d¼ shakuhachi, od tych u¿ywanych jeszcze dzi¶ m. in. w Peru, czy Chinach. Na zdjêciach widaæ tylko otwory z wierchu, zak³adam wiêc, ¿e na kciuk nie posiada.
Wszystko dotad to jednak instrumenty ko¶ciane. Czy spotka³ siê kto¶ z opisami drewnianych instrumentów tego typu? Wiem, ¿e istnia³y. Wspomina o nich chocia¿by Maciej Rych³y w dostepnym w Internecie artykule pt. ¦piewaj±ca piszcza³ka. Jednak nigdy zdjêæ nie znalaz³em. Ciekawi mnie, z jakich gatunków drewna by³y wykonane. Bo je¶li z czarnego bzu, to sprawa jest prosta, a je¶li innego -musia³y byæ wykonane przy u¿yciu tokarek, tj. flety z pó¼niejszych wieków (Dordrecht, Goettingen, Eslingen, Tartu, Elbl±g). Na uwagê zas³uguje flet z Nysy (XIV w.), jego kopia w gablocie muzealnej, który by³ wykonany z czarnego bzu, podobnie jak tamte - 7 otworów u góry i jeden u do³u. Najbardziej podobny do tego z Tartu, jednak d³uzszy, bo ma ok. 30 cm. Ale do tematu pó¼iej wrócimy.
S±dz±c po ró¿norodno¶ci co do ilo¶ci otworów (czêsto niewielkiej) w przypadku fletów wczesnych mo¿na wyci±gn±æ pochopne wnioski, ¿e nie u¿ywano jednolitej skali. Jednak z drugiej strony zastanawiam sie nad tym, czy pewne antyczne wzorce nie by³y kontynuowane. Przemawia za tym chociazby znalezisko liry w Sutton Hoo, której wzór jak mi wiadomo pochodzi z póxniejszych lir rzymskich. Inny przyk³ad, fletnia z Jorvik - materia³ ¶wiadczy o tym (bukszpan), ¿e albo jest importem, naleza³a do muzyka wêdrownego albo materia³ do jej wykonania by³ importowany i wzorem by³a fletnia z rejonu basenu Morza Sródziemnego. Dziwnym zbiegiem okoliczno¶ci fletnia rzymska o 1000 lat starsza, znaleziona w Eschenz te¿ by³a wykonana z bukszpanu, nie wiem, jak z t± z Titz-Ameln, z Alesii, z Rijksdienst i jeszcze jedn±.
http://www.panfluteforum.org/ubbthreads/sh...=&fpart=all
Maj±c materia³ porównawczy, zak³ada siê ¿e fletnia z Jorku posiada³a te¿ 7-8 otworów. Znalezisko jest uszkodzone, a trudno by³oby od³amaæ tak ma³y fragment wzd³u¿ w³ókien, poza tym otwór na sznurek by³ najprawdopodobniej na ¶rodku. Ró¿ni sie ona jednak od rzymskich tym, ¿e by³a inaczej strojona - by³a podobno pe³notonowa, w rzymskich wystêpuj± pó³tony.
Troszkê odbieg³em od tematu, lecz ¶wiadomie. Czy kto¶ wie, jak jest z fletami? Czy odstêpy miêdzy d¼wiêkami te¿ s± w formie pe³nych tonów w tych wczesno¶redniowiecznych? Obserwuj±c odleg³o¶ci miêdzy otworami oraz ich podobne wielko¶ci, mam wra¿enie, ¿e by³y ca³e tony, ale to moje przypuszczenia tylko. I nie twierdzê, ¿e nei znano pó³tonów, bo i w takich fletach ³atwo je wydobyæ.
Zauwa¿y³em, ¿e nie tylko flety, ale i instrumenty stroikowe posiada³y niewiele otworów na palce (znaleziska z Falster, Lund,York, rejony Fryzji). Mog³oby sie wydawaæ, ¿e nie by³o potrzeby, by mia³y nich wiêcej.
Niedawno czyta³em skape informacje na temat fletu z epoki Ptolemejskiej, znajduj±cego siê w muzeum w Londynie. Ma ktos wiêcej informacji na jego temat? Pisa³ te¿ o nim Maciej Rych³y w kontek¶cie projektu muzyki antycznej w Gardzienicach. Mo¿e ktos zna wiêcej znalezisk, przedstawieñ fletów antycznych? O nich wiem najmniej.
Zwróci³em tez uwagê na to, ¿e ilo¶æ otworów we flecie nie jest zalezna od epoki, z jakiej pochodzi, ¿e im m³odszy tym ma nich wiêcej. Przyk³ad-flety z epoki kamienia
http://mathildasanthropologyblog.wordpress.com/tag/henan/
Wracaj±c do fletów z okresu gotyku zauwa¿y³em, ¿e we wszystkich by³ ju¿ do¶æ jednolity schemat, ka¿dy mia³ u góry 7 otworów i 1 na kciuk. Wykonane by³y z róznych materia³ów, bo z klonu, drewna owocowego, czarnego bzu. Z wyj±tkiem jednego wszystkie toczone. O ile dobrze kojarzê, wszystkie z 1 kawa³ka wbrew wizualnym z³udzeniom i mniej wiêcej ka¿dy wiercony cylindrycznie, brak sto¿kowych, o ile róznicê we wlocie i wylocie o 3 mm mo¿na uznaæ sto¿kowym (przypadek móg³ spowodowaæ, ¿e przy technologii wiercenia u wlotu jest wiêksza ¶rednica). W przypadku fletu z Elbl±ga mog³o to juz byc celowe. Jak jest ze skal± tych fletów? Zauwa¿y³em, ¿e d³ugo¶æ ¿adnego z nich nei przekracza 30 cm. Czy mo¿na na tej podstawie stwierdziæ, ¿e w gotyku nie preferowano zbyt niskich tonów?
http://www.youtube.com/watch?v=jIM4qNacvdY
Ten flet jako przyk³ad jest zdecydowanie wiêkszy i nie wydaje mi siê, by Pierre Hamon nie podchodzi³ powa¿nie do tematu, tylko na czym sie wzorowa³? Na malowid³ach? Bo s± te¿ takowe. Co prawda, malowid³a (freski, o³tarze tablicowe, miniatury?) dopiero pó¼nogotyckie mo¿na uznaæ za do¶æ poprawne, je¶li chodzi o realizm i zachowanie proporcji.
Czy ktos wie, jakich fletów u¿ywa Eduardo Paniagua?
Na uwagê zas³uguje tak¿e flet poprzeczny. Pojawi³ sie ju¿ napewno w staro¿ytno¶ci. Pojawia siê na licznych przedstawieniach w formei graficznej.
http://www.holzblas.net/Instrumente/Flote/...ittelalter.html
http://www.holzblas.net/Instrumente/Flote/...t/fruhzeit.html
Zna kto¶ jakie¶ znaleziska fletów poprzecznych? Jakiekolwiek?
Relief etruski przedstawia flecistê graj±cego na poprzecznym. Spotka³em sie z rekonstrukcj± z alabastru.
http://www.youtube.com/watch?v=BMBTgFt54g8
Jak wydedukowano, ¿e powinien byc z tego materia³u?
Domy¶lam siê, ¿e najstarsze nad Morzem ¦ródziemnym robiono z trzciny arundo donax. Nawet z naszej trzciny da siê wykonac niewielkie, o wysokiej tonacji. Ja wykonujê czesto z rdestowca ostrokoñczego, ale to nei jest rodzima ro¶lina i ¶mia³bym twierdziæ, ¿e ju¿ prêdzej bambusowe tutaj zawêdrowa³y niz rdestowe. Zapewne te¿ toczono z drewna.
Troszkê siê rozpisa³em, napisa³em to co wiem, bo chcia³bym sie dowiedzieæ czegos wiêcej, a niejednemu uzytkownikowi licze, ¿e te informacje pomog±. Poruszy³em tutaj te¿ temat skal, mo¿e niew³a¶ciwie bo wiem ¿e podobny temat istnieje. Jednak mo¿na go tam te¿ rozbudowaæ.
Zapraszam do tematu.

Du¿o pytañ i chaosu, ale cieszê siê, ¿e jest kolejny entuzjasta fletów

Tak na szybko potrafiê tylko dodaæ, ¿e wyj±tkiem w cylindrycznym wierceniu jest Getynga - tamten flecik ma nie¼le namotane w ¶rodku - zwê¿enia, pogrubienia - i jestem bardzo ciekawa, co poeta mia³ na my¶li.

Temat mnie interesuje, ale nie mam w g³owie przekrojowych informacji. Za to z domu chêtnie tu wrzucê swoje notatki z rozdzia³u o fletach z ksi±¿ki "Performer's Guide to Medieval Music", wzbogacone o barwne komentarze Lecheora Który, swoj± drog±, jest cennym ¼ród³em informacji i na pewno zaraz doda swoje trzy grosze

***

Herbert W. Myers - Flutes - artyku³ z ksi±¿ki A Performer's Guide to Medieval Music - ed. Ross W. Duffin

staro¿ytna Grecja - najbardziej cenione instrumenty to "aulos" i "tibia", stroikowe (ang. reed), uwa¿ali je za "rustykalne"
[Lecheor: wcale nie by³y "rustykalne" (taka to by³a pasterska fletnia). Aulos to instrument wszechstronny i wszechobecny. Graj± na nim hetery na sympozjonach, towarzyszy wojsku, jest z wirtuozeri± wykorzystywany na igrzyskach (np. pytyjskie nomoi). Nale¿y dodaæ, ¿e praktycznie nigdy nie wystêpuje pojedynczo - gra siê na dwóch auloi, czêsto z wykorzystaniem uciskaj±cej policzki maski (phorbeia). Stroik oczywi¶cie podwójny. Tibia to ogólny termin (znaczy tyle, co "piszczel" - zarówno ko¶æ, jak i wykonany z niej instrument) i mia³ ró¿ne desygnaty.]

wczesne ¶redniowiecze - fletnie pana, ma³e flety proste
[Lecheor: owszem, by³y fletnie, ale "ma³e flety proste" to lekka przesada. Powszechniejsze by³y instrumenty stroikowe (zw³aszcza z pojedynczym stroikiem), czêsto wielokrotne (co¶ w rozdzaju launeddy, znane nawet w Irlandii). Flet prosty zaczyna siê tak na powa¿nie w XIV w. ]

fletnia pana
- w Europie "tratwowa" (nie "pêczek"), czasem tworz± ³uk
- rurki z trzciny (cane), metalu, kamienia (?!), gliny, drewna
- drewniane - wydr±¿ony blok drewna, na ikonografii przypominaj± ksi±¿eczkê
- najczê¶ciej 7 rurek (standard Greków)
- jaka¶ innowacja w glinianych znaleziskach z dolnego Renu - (s.377) [Lecheor: po prostu by³o to co¶ w rodzaju glinianych fujarek (piszcza³ek czopowych) u³o¿onych jak fletnia. Raczej zabawka na jarmark]

ko¶ciane flety
- du¿o siê zachowa³o (Frederick Crane, "Extant Medieval Musical Instruments", 1972)
[Lecheor: katalog Crane'a jest kiepski, ale jedyny (ja jestem leniwy, wiêc nastepnego rych³o nie bêdzie). Je¿eli o kategorii decyduje materia³, to powinien te¿ zrobiæ "flety drewniane".]

pipe and tabor
Pipe:
- pocz±tek w XII i XIIIw.
- zwykle 3 dziurki, w tym ta na dole
- w±ski przewód, ¿eby ³atwo by³o przed±æ na "oktawê, 12, 15, 17... serie harmoniczne"
- "fundamental is not used" - podstawowy d¼wiêk jest nieu¿ywany
- wczesne przedstawienia - krótkie i grube flety, raczej "flutelets" lub kataloñskie "flabol"
Tabor:
- dwustronny, naci±gany link±
- wysoko¶æ taka jak ¶rednica (te spuszczane z rêki) [Lecheor: to nie jest regu³a]
- struna na bitej stronie, prawdopodobnie na drugiej te¿ (Arbeau mówi, ¿e tabor ma na obu, a wojskowy bêben na jednej
- u¿ywaj± pa³eczki: ³apami po bêbnie to b³±d!
- Arbeau daje proste przyk³ady perkusji
- zamiennik: "string drum" (timbourin a cordes, dalej u¿ywany na po³. Francji, tzw. tambourin de Bearn), strojony do toniki i dominanty skali fletu [Lecheor: tak, ale lepszy iberyjski chicoten]

Folkowe odpowiedniki tabor pipe'a:
- Katalonia, "flabiol", u¿ywany do sardany. U¿ywa siê podstawowego d¼wiêku, wszystkie palce zakrywaj± dziurki - ma³y od do³u fletu!
za Wikipedi±:
- Anglia: "whittle and dub", u¿ywany do "Morris dance"
- kraj Basków: "txirula"/"txistu" i "danbolin"/"tamboril", trzy dziurki, w skali doryckiej
- Prowansja: "galoube" i wyj±tkowo niski "tambourin"

Fla¿olet - oznacza zarówno tin whistle jak i flety proste . W XII i XIII wieku:

Flety typu tin whistle [Lecheor: ZAPOMNIJ]
- maj± 6 dziurek (bez oktawowej) i przedêcie w oktawie
- ró¿ne folkowe, które maj± pochodziæ od ¶redniowiecznych, w³a¶nie tak maj±

Flety proste
- 7 dziurek + oktawowa
- zawsze jednoczê¶ciowe [Lecheor: wniosek nieuprawniony]
- ostatnia dziurka podwojona - ka¿dy zatyka³ sobie woskiem jedn± i gra³ tak, jak mu by³o wygodnie
- nie wiadomo, kiedy tin whistle przesz³y we flety - w ikonografii i tak nie widaæ dziurki oktawowej [Lecheor: takiego procesu NIE BY£O]
- czternastowieczne znaleziska:
* Dordrecht: w fosie zamku, Holandia, 1940, ma "turned tenons at both ends, as if for ferrules which are missing" - ???
* Würzburg: fragment, _mog³o_ byæ fletem, w studni, 1952 (bo mo¿e stroikowy)
* Göttingen: latryna, 1987
* wszystkie s± wielko¶ci sopranowego
* przewód maj± cylindryczny, oprócz Getyngi, która jest dziwna
* dwa najni¿sze d¼wiêki Dordrecht i Getyngi ró¿ni± siê o pó³ tonu
za http://www.recorderhomepage.net/medieval.html :
* jest jeszcze Elbl±g (po³. XVw, profesjonalne wykonanie), Esslingen (z³amany, 2002), Tartu (kompletny, 2005), Rhodes (ko¶ciany)

Rodziny fletów (ang. consorts)
- pó¼ne ¶redniowiecze
- 1426 - diuk Filip Dobry z Budgundii zamówi³ dla Markiza Ferrary komplet 4 fletów (oraz sza³amaje i dulcjany)
- na uczcie w 1456 u tego samego Filipa kwartet fletów
- 1468 na weselu Karola Dzielnego (the Bold) i Ma³gorzaty z Jorku - czterej fleci¶ci przebrani za wilki
- 1385 - na ¶lubie jego dziadka, Filipa Dzielnego, "¶wietni lutni¶ci i fleci¶ci" zagrali na mszy. W tym okresie raczej nie grali razem ze ¶piewami, tylko siê z nimi wymieniali (alternatim)

dziwny instrument - flute de Behaigne / de Brehaigne, niewiadomoco [Lecheor: wiadomo: retoryka Machauta i Deschampsa]

Podwójne flety
- zwykle podwójne, ale s± te¿ potrójne [Lecheor: najczê¶ciej s± to instrumenty stroikowe (zw³aszcza potrójne)]
- "flajos doubliers"
- oddzielne albo z jednego kawa³ka drewna
- na tyle rozbie¿ne, ¿e ³apki mo¿na trzymaæ na jednym poziomie
- czasem jeden z fletów robi za burdon [Lecheor: czasem jeden z fletów robi za burdon - sk±d ten pomys³?]
- Montagu twierdzi, ¿e takich nie by³o, to tylko ¶redniowieczna nadinterpretacja greckiego "aulos" (zw³aszcza szerokie, w malarstwie w³oskim od XIV w.) [Lecheor: MONTAGU TO IDIOTA]

Flety z XVw:
- przypominaj± renesansowe, rozszerzone na koñcu
- trzy wielko¶ci, co kwintê, pasuj± najbardziej do tamtej polifonii
- wskazówka: "Maryja królowa niebios" ("Mary Queen of Heaven"),
flamandzki obraz z 1485, trzy anio³y graj± na fletach
- od czasów Virdunga (1511) zanikaj± soprany - consort to alt, tenor i bas
- sopran pojawia siê z powrotem dopiero w 1546

flet poprzeczny (cross flute)
- Etruskowie znali, ale Europa dopiero od XII
- do Niemiec z Bizancjum w XIIw. i od tej pory kojarzony z Niemcami [Lecheor: - wniosek Sachsa. przestarza³y.]
- na ikonografii gra razem z viell± i harf± [Lecheor: gówno prawda, a nawet je¶li to bez znaczenia. go¶æ zna ZA MA£O ikonografii, ¿eby takie rzeczy wypisywaæ.]
- od XIIIw. z bêbnem jako wojskowy [Lecheor: gówno prawda. od XV, a tak naprawde w XVI w u ladsknechtów]
- Machaut go rozró¿nia od prostych
- znika w XV w., ostatnie przedstawienie w godzinkach br. Limbourg, którzy mogli kopiowaæ co¶ starszego [Lecheor: ZNIKA?? to czemu w nast. wiekach wypiera flety proste??]
- równy przewód, 6 dziurek
- Arbeau podaje parê utworów na flet poprzeczny


Gemshorn
- rogowy instrument
- raczej marginalne znaczenie
[Lecheor: s³usznie. mimo nadu¿ywania przez Urbaniaków i innych knypów. To nie tyle "rogowy instrument", co flet blokowy zrobiony z rogu bydlêcego (i zachowuj±cy jego kszta³t).]

Artykulacja na wszystkich fletach
- nie jak dzi¶ na tin whistle, bo to skopiowane z dud

pierwszy flet basowy - wczesny XVIw. (z fontanell±)



¬ród³a:
Thoinot Arbeau (Jean Arbeau) - "Orchesograpie...", 1589, reedycja Julia Sutton 1967

Ksi±¿ki:
James Blades, Jeremy Montagu, "Early percussion instruments from the middle ages to the baroque", 1976

Ausgegrabene Klänge: archäologische Musikinstrumente aus allen Epochen; Drents Museum in Assen (NL) ... / Annemies Tamboer; Red.: Vincent van Vilsteren

Hans Reiners, Die Kunst des Pfeiffen-Machers. Die Göttinger Blockflöte rekonstruiert. In: Realienforschung und Historische Quellen. Archäologische Quellen aus Norddeutschland, Beiheft 15, 237-245.

ders, Rekonstruktion einer mittelalterlichen Blockflöte aus dem 14. Jh. In: Fansa, M. (Hrsg.), Der sassen speyghel: Ein Rechtsbuch spiegelt seine Zeit. Ausstellungskatalog Oldenburg (Oldenburg 1995)

Dietrich Hakelberg: Some Recent Archaeo-organological Finds in Germany; in: The Galpin Society Journal 48 (1995), S. 3-12 (Göttinger Flöte, Lübecker Flöte 17.-18. Jh.)

Rainer Weber: Recorder Finds from the Middle Ages, and results of their Reconstruction; in: The Galpin Society Journal 29 (1976), S. 35-41 (Dordrecht-Flöte, Würzburg-Flöte; noch vor der Entdeckung der Göttinger Flöte)

Hans Reiners: Reflections on a Reconstruction of the 14th-Century Göttingen Recorder; in: The Galpin Society Journal 50 (1997), S. 31-41 (Göttinger Flöte, Vergleich mit Ganassi-Grifftabellen)

Dietrich Hakelberg: Eine mittelalterliche Blockflöte aus Göttingen. Mit einem einleitenden Beitrag von Betty Arndt; in: Göttinger Jahrbuch 1994, S. 95-102 (Fundumstände, allgemeine Beschreibung)

Autorytety:
Lecheor ;)

Lecheor: powy¿sze autoryzujê, mo¿esz u¿ywaæ w celu uzupe³niania swoich wypowiedzi:)

***

To se poredaguj - masz szary p³aszczyk, to Ci wolno

Ju¿ siê tak nie lansuj, ¿e mieli¶my rozmowy prywatne

Anulko, dziêkujê Ci za podanie tak obszernej bibliografii. Mam tylko nadziejê, ¿e uda mi sie zdobyæ jak±¶ z tych pozycji.
Lecheorze, zestawiæ Ci w formie streszczenia ka¿de z pytañ? Mam ¶wiadomo¶æ tego, ¿e masz spor± wiedze na ten temat.
Z tego streszczenia, które napisa³a Anulka wiem ju¿, jak mo¿na datowaæ tabor pipe.
¯eby by³o jasne, chcia³em zapytaæ, czy piszcza³ki 3 - otworowe ko¶ciane lub inne jedynie z otworami wierzchnimi mo¿na nazywaæ fletami, czy nie. Bo je¶li tak, to bêdê mia³ pytanie odno¶nie komentarza Lecheora do wczesnego ¶redniowiecza.
Pewien muzyk ze skansenu Torgelow poda³ mi tak± informacjê, ¿e ma³e piszcza³ki ko¶ciane mog³y s³u¿yæ jako flety jednorêczne. Czy s± jakie¶ podstawy ku temu, by mo¿na tak twierdziæ?
Czy takie wyobra¿enie fletu antycznego jest w³a¶ciwe? To ten podwójny, zwany fistulae?
http://www.ancestral.co.uk/romanmusic2003.htm
Tak najbardziej to interesuj± mnie europejskie flety/piszcza³ki z okresu X-Xi w. Bardziej szczegó³owo nie u¶ci¶lê pytania, bo bior±c pod uwagê wêdrówkê instrumentów nie mia³oby to chyba sensu. Czy u¿ywanie piszcza³ki z czarnego bzu b±d¼ toczonego z owocowego drewna, maj±cego 6 otworów z wierzchu by³oby przegiêciem dla tej epoki? Nie spotka³em takich znalezisk, ale zastanawiam siê nad ci±g³o¶ci± epok, wzorcami antycznymi.
Czy piszcza³ka/flet z Kowalewa jest wyj±tkiem jak na swoj± epokê? Z wyj±tkiem liczby otworów, to uk³adem swoim przypomina te z XIV w.
Mam te¿ kilka pytan odno¶nie fletu poprzecznego. Czy za³o¿yæ nowy temat, by nie by³o wiêkszego zamieszania?