eeee... moze sie troche czepiam, ale to nieco nie fair ze Estampie zaliczaja do swojego instrumentarium sredniowiecznego Nyckelharpe. Dlaczego ? Bo instrument to bardzo efektowny (wizualnie) i swietnie brzmi na scenie (ma struny rezonujace), ale jest duzo pozniejszy (w tej formie w jakiej uzywa go Estampie, najwczesniej XIX wiek). Niemniej, nieco zapomniany poprzednik Nyckelharpy, Moraharpa, ma duzo bardziej ograniczone mozliwosci muzyczne i nie prezentuje sie tak dobrze jak jego nastepca, przez co jest czesto ignprowany przez muzykow dawnych, a szkoda, bo mimo wszystko brzmi gleboko a i muzyka zyskalaby to na autentycznosci. Niemniej, Estempie ba brzmi swietnie, dziekuje za polecenie.

[wydzielam osobny temat na nyckelharpê - Lecheor]

Moraharpa to nie do koñca "poprzednik nyckelharpy", tylko pierwotnie nazwa w³asna konkretnego egzemplarza (przechowywanego w mie¶cie Mora - st±d etymologia) wczesnej nyckelharpy (prawd. XVI w.). Po kompleksowym opracowaniu J. Linga (Nyckelharpan, Stockholm 1967) przyjê³o siê okre¶laæ terminem "moraharpa" wszystkie wczesne/nieskomplikowane nyckelharpy, podobne do zachowanego instrumentu oraz ilustracji z Syntagma Musicum Praetoriusa, na której widniej± podobne szczegó³y: brak strun rezonansowych, otwory w kszta³cie serca (takie, jak w sraczu typu s³awojka), podobny uk³ad tangentów i "¶redniowieczne", wertykalne mocowanie ko³ków (choæ u Praetoriusa s± cztery struny, a w Moraharpie trzy).
Co ciekawe, instrument nie by³ wy³±cznie skandynawskim endemitem. W sieneñskim Palazzo Pubblico s± XIV-wieczne freski (zdaje siê di Bartolo, niestety zbyt konserwowane) przedstawiaj±ce m. in. anio³a z "fidel(±) klawiszow±", jakby to chcieæ nazwaæ wg systematyki.

Uwaga na marginesie, a instrument wart osobnego tematu.

Brawo lecheor, jak zawsze dokladny, no i dobrze ze ktos trzyma straz. Oczywiscie zgadzam sie ze nazwe Moraharpa moze traktowac dwojako, jako wczesna Harpa jak rowniez nazwe miasta w okregu Dalarna gdzie te fidel/harpe ? (nie jestem pewny tlumaczenia) znaleziono. Niemniej, uzylem terminu w tym pierwszym znaczeniu (jako generalnie typ wczesniejszy), gdyz Mora to nie jedyne miejsce gdzie harpy zostaly znalezione. Przyklad, Essoharpa ktora rowniez jest nieskomplikowana nyckelharpa, a jednak nazwa sie rozni.



Niestety nie dane mi bylo zobaczyc przedstawien Palazzo Publicco, ale trzeba byc ostroznym jesli chodzi o typologie (moglyby to byc jakies odszczepience organistrum). W Kullunge, Norwegia, widnieja podobne przedstawienia, jednak przez technike gry (przy piersi) poddaje sie w watpliwosc bliskosc tego instrumentu do Nyckelharpy (oprocz tego ze obydwa instumenty uzywaja tangentow i skrzypka)



Zgadzam sie w zupelnosci

Je¶li pomyli³em nyckelharpê z organistrum, to chyba muszê zmieniæ swój przedmiot badañ Poszukam zdjêcia - stamt±d mam kiepskie, bo robi³em na illegalu, opieprzany co raz przez urocze stra¿niczki (zakaz w ca³ym Palazzo). Widzia³em te¿ kilka innych przedstawieñ spoza Skandynawii... niestety, nie mogê teraz znale¼æ na pó³ce Linga, a w dodatku nie bêdzie mnie do koñca miesi±ca. Je¶li dokona siê tu emancypacja tematu o nyckelharpie, to z chêci± poczytam i - w miarê mo¿liwo¶ci - dorzucê co¶ od siebie (lub od Linga ).

EDIT:
Znalaz³em zdjêcie w necie. W dodatku chyba ³adniejsze ni¿ moje...
Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik
Fresk ewidentnie spaskudzony XIX- lub XX-wieczn± renowacj±. Mam nadziejê, ¿e to nie by³a viella, któr± konserwator dla hecy zmieni³ w nyckelharpê... znaczy siê w violê a chiavi
Ciekaw± spraw± jest te¿ sposób trzymania nyckelharpy, który przekazuje wczesna ikonografia. Jest zbli¿ony do "czesko-niemieckiego" trzymania vieli/fiedel, charakteryzuj±cego siê oparciem instrumentu o prawy bark/ramiê (znane to choæby z Codex Manesse) - tu oczywi¶cie nale¿a³oby dok³adnie zdiagnozowaæ i zanalizowaæ problem gry "przy piersi", o którym wspomnia³e¶... No, ale mo¿e z reszt± dywagacji poczekam na osobny temat.

Do zobaczenia za tydzieñ,
l.

Zdarzaj± siê takie rzeczy?

Ja s³ysza³em tylko o tym, ¿e jak na pocz±tku XX wieku bodaj¿e konserwowali organy w Lidzbarku Warmiñskim, to nie za³o¿yli filcu na jakie¶ tam elementy, bo s±dzili, ¿e wtedy go nie u¿ywano, i teraz organy daj± ciekawe efekty perkusyjne jak siê na nich gra.

Ciekawostka do przedstawien Nyckelharpy (harfy kluczowej/klawiszowej) trzymanych przy piersi a la te z Gotlandii. Znalazlem informacje ze identyfikuje sie je jako Strakharpe (harfe smyczkowa) ktora w przedstawieniach nie posiada tangentow (a na ikonach wyraznie tak), dziwne. Poza tym kiedys na necie znalazlem eksperyment z rekonstrukcji Essoharpy ktory rowniez omawial zalety tego sposobu gry w odniesieniu do wczesnych harp diatonicznych. Jak znajde to podesle linka. Z innej beczki, co do nazewnictwa, oprocz tego iz typow nyckelharpy jest ogolnie sporo, i tylko ogolnie dzieli sie je na harpy od miejsce znaleziska (Mora, Esso) i to ze sa typu wczesniejszego od Nyckeharp typu pozniejszego ze strunami rezonujacymi. Co wiecej, Ling twierdzi iz Nyckelharpy XVII wieczne okreslalo sie oryginalnie mianem Nyckelgiga.

Teraz czas na reklame

Moj nowo otwarty projekt elektrofolk gdzie Nyckelharpa jest i bedzie bedzie gesto uzywana, zapraszam

http://www.myspace.com/kaleidosfolk

Wstep do Nyckelharpy (wiecej na Nyckelharpans Forum, polecam tez biblie Nyckelharpy "Nyckelharpan Nu och Da" Linga)

Rodowod:
spory nadal trwaja, Niemcy przypisuja sobie ten instrument, jednakze Szwedzi twierdza iz pierwsze znana przedstawienia pochadza wlasnie od nich, stad tez wniosek iz narodzil sie on w Szwecji.

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik Pierwsze znane przedstawienie Nyckelharpy (vel Strakharpy) w formie reliefiu z Kallunge (Gotlandia), 1350. Wczesniejsze przedstawienia pochodza z manuskryptow sakralnych ok XII w.

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik Najwczesniejszy znaleziony egzemplarz Nyckelharpy-Moraharpa pochodzi z 1526 z dwoma strunami burdonowymi i jedna struna melodyczna tracana tangentami. Przedstawienie znalezc mozna u Praetoriusa (patrz nizej) i Virdungs Musica XVI w.
Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik Wczesne przedstawienie Esseharpy z reliefu w Skuttunge. Znaleziony egzemplarz posiada jedna struna melodyczna, jedna mieszana i dwie bordunowe

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznikPozniejsze wariacje to dodanie kolejnych rzedow kluczy (tangentow), struny rezonansowe i basowe wersje (takie jak silverbas harpan) Nyckelharpy

Technika:
Na instrumencie najczesciej gra sie w pozycji stojacej, instrument wisi rownolegle do linii bioder lekko odchylony w prawa strone, lewa reka przyciskamy tangenty, tym samym skracajac strune, w prawej rece trzymamy smyczek ktorym, najczesciej krotkimi pociagnieciami, tracamy struny. Wspolczesna Nyckelharpe stroi sie C,G,C,A badz C,G,D,A

Istnieje bardzo bogaty folklor zwiazany z instumentem, na przyklad zawieszanie mieszka z cebula, badz wrzucanie kosci do instrumenty, co by sie nie "zbiesil". Rowniez opowiastki o Nacken, diable ktory za cene duszy byl w stanie nauczyc sie wirtuozowskiej gry na instrumencie. Dzis instument wiazany jest mocno z szwedzka tozsamoscia narodowa i mozna go spotkac m. in. na szwedzkiej piecdziesiecio koronowce. To na razie tyle.

Pozdrawiam