Nie znalaz³em na Freha, ku swemu zdziwieniu, tematu traktuj±cego stricte o drzeworytnictwie.

Umieszczam go w dziale rzemios³, gdy¿ chodzi mi tym razem nie o aspekty artystyczne ani informacje zawarte na drzeworytach, ale ¶ci¶le o technikê przygotowania (rze¼bienia) matrycy i wykonywania odbitek.

Tytu³em ogólnego wstêpu - co wiemy: drzeworyt (linearny, tj. odbijaj±cy siê czarn± kresk± na bia³ym tle) jako ilustracja w ksi±¿ce pojawia siê w samych pocz±tkach druku i bardzo szybko bo ju¿ w po³owie XV wieku zostaje stopniowo zastêpowany metalorytem (techniki stalorytu i miedziorytu) a na prze³omie XV i XVI wieku znika, ca³kiem przez w/w techniki wyparty, gdy¿ mimo trudno¶ci obróbki pozwalaj± one uzyskaæ du¿o wiêksza precyzjê i szczegó³owo¶æ rysunku oraz nieporównanie zwiêkszyæ liczbê odbitek (trwa³o¶æ matrycy drewnianej szacuje siê przeciêtnie na oko³o 400-500 sztuk odbitek). Pozosta³ w u¿yciu do "druków akcydensowych i niskonak³adowych" oraz jako ga³±¼ sztuk piêknych.

Co prawda w wiêkszo¶ci baz danych ikonograficznych wszelkie nawet du¿o pó¼niejsze odbitki graficzne s± z uporem w podpisach nazywane drzeworytami (woodcut), nawet je¶li jeden rzut oka na obrazek, je¶li zna siê powiêkszenie reprodukcji, uzmys³awia niemo¿liwo¶æ uzyskania tak drobnych linii i punktów z bloku drewna - a nawet je¶li by³oby to mo¿liwe, krucho¶æ takiej matrycy uniemo¿liwi³aby jej odbijanie. Rzecz w tym, ¿e nawet specjali¶ci na podstawie cech samej odbitki nie s± zazwyczaj w stanie rozró¿niæ materia³u, z którego wykonano matrycê, wobec czego s³owo drzeworyt / woodcut jako okre¶lenie najstarszej z tej rodziny technik jest u¿ywane równie¿ jako kategoria zbiorcza, synonim s³owa grafika. W tym temacie chcia³bym siê skupiæ jednak na najstarszej i najszlachetniejszej a zarazem najs³abiej reprezentowanej w bazach ikonografii technice drzeworytniczej w pe³nym tego s³owa znaczeniu.

Pierwsze drukowane ca³ostronicowo ksiêgi by³y, w³±cznie z kompletnym tekstem, rze¼bione w drewnie, zanim genialny wynalazek czcionki ruchomej nie ograniczy³ ich stosowania do inicja³ów i ilustracji w tek¶cie. Podejrzewam jednak, ¿e od pocz±tku obrys czcionki zaznaczano na desce z u¿yciem jakiego¶ szablonu albo delikatnie puncowano u¿ywaj±c normalnej (nie na lew± stronê) czcionki wyrze¼bionej wg³êbnie w twardym drewnie lub raczej metalu - litery s± równe i niewiele uproszczone w porównaniu z pismem rêcznym, i na tyle, na ile siê tym tekstom przygl±da³em, w przeciwieñstwie do pisma rêcznego nie zlewaj± siê nigdy w jeden szereg - s± miêdzy nimi odstêpy, takie jakie wprowadzi³o pó¼niej uk³adanie tekstu w kaszcie z osobnych czcionek, st±d to podejrzenie.

Wydaje siê, ¿e matryce i ilustracje drzeworytnicze pojawi³y siê od razu jako technika do¶æ rozwiniêta, gdy¿ w chwili ich pojawienia siê rzemie¶lnicy byli ju¿ dobrze zaznajomieni z wykonywaniem pieczêci, sztanc menniczych, form do odlewania rozlicznej bi¿uterii, nabijek, i plakietek pielgrzymich, itp. zawieraj±cych napisy, które na formie nale¿a³o wykonaæ w odbiciu lustrzanym ("na lew± stronê"), jak równie¿ potrafili wykonywaæ p³askorze¼by zaopatrzone w inskrypcje. Novum chyba stanowi³o zastosowanie do tego celu drewna a nie kamienia. Wiemy, ¿e stosowano do tego drewno miêkkie, li¶ciaste, takie samo jakiego u¿ywano jako materia³ rze¼biarski, np. lipy, jab³oni, podobno równie¿ ¶wierczynê.

Wygl±da³o mi to dziwnie, gdy¿ trwa³o¶æ matrycy jest przy miêkkim drewnie du¿o mniejsza. Z moich pierwszych nieudolnych prób wynik³o jednak, ¿e jest to wybór s³uszny. Najistotniejsze jest zastosowanie drewna o maksymalnie jednorodnej twardo¶ci, tzn. takiego gdzie w obrêbie ka¿dego s³oja twardo¶æ jasnego i ciemnego pasemka s± jak najbardziej zbli¿one do siebie. Inaczej twarda warstewka stawia no¿owi czy d³utu opór, po którego pokonaniu narzêdzie ze¶lizguje siê do miêkszej warstewki i wbija siê w ni± zbyt g³êboko, w sposób niekontrolowany. Co gorzej naciêty i podwa¿ony s³ój twardego drewna czasem odszczypuje drzazgê, niszcz±c dalszy fragment rysunku. Stosuj±c sosnê, by³em w stanie uzyskaæ tylko bardzo "gruby" wzór - w za³±czniku mój pierwszy w³asny drzeworyt, wykonany na podstawie fragmentu oryginalnej ilustracji z koñca XV wieku. Karteczki odbitek maj± jednak wielko¶æ wizytówki. A dwa razy z³ama³em w klocku czubek no¿a introligatorskiego na szczególnie twardym s³oju (!).

Szukam w tej chwili lipowej deseczki do dalszych prób. Kiedy¶ bywa³y deski do krojenia z lipowego drewna, mo¿e to by³by dobry materia³.

Co do narzêdzi: zaopatrzy³em siê w d³utka korytkowe, ale szczerze mówi±c nie ma lepszego narzêdzia do wykonywania samego rysunku jak bardzo ostry nó¿, d³utkami mo¿na tylko wybraæ nadmiar spomiêdzy linii, a i do tego lepszy jest czubek no¿yka. D³utka w zasadzie s± do linorytu, a to ca³kiem inne tworzywo. Linia musi mieæ minimalnie od pó³ milimetra do milimetra szeroko¶ci - mo¿e w innym gatunku drewna by³aby do uzyskania cieñsza, ale w±tpiê. Aby unikn±æ przypadkowego od³upania tego, co ma zostaæ, pierwsz± faz± obróbki musi byæ naciêcie obu krawêdzi ka¿dej linii prostopadle do powierzchni (ew. lekko na zewn±trz od pozostawianej linii) na g³êboko¶æ 1-2 mm. Potem to ju¿ jest tylko mrówcza robota dla górnika-krasnoludka: wybraæ niepotrzebny materia³ spomiêdzy naciêæ...

Same odbitki robiono w ró¿ny sposób - do pe³noformatowych odbitek na papierze stosowano prasê, mniejsze - ¶wiête obrazki czy karty do gry - mo¿na by³o odcisn±æ palcem lub wypuk³± stron± ³y¿eczki. Obecnie to siê robi, zdaje siê, wa³kiem gumowym (drugim takim - twardym - nanosi siê farbê). A propos, mo¿e kto¶ z Was wie, jakie stosowano w ¶redniowieczu barwniki? Musia³a to byæ substancja mo¿liwie wolnoschn±ca i nie zostawiaj±ca grubej warstwy, która obsychaj±c na matrycy deformowa³aby jej rysunek; ze wspó³czesnych najlepiej farba drukarska, ew. mo¿na by wypróbowaæ tusz do stempli. Ponoæ arty¶ci stosuj± te¿ temperê ale wynikowa odbitka nie jest wtedy wodoodporna.

Chêtnie us³ysza³bym uwagi i do¶wiadczenia kolegów, którzy te¿ próbowali si³ w tej technice. Je¶li kto¶ ma skan / zdjêcie swojej pracy, niech siê tu podzieli.

Szukam te¿ wzorów najstarszych drzeworytów z europejskiego krêgu kulturowego, najlepiej z XIV wieku ewentualnie z pocz±tków XV. Najstarszy na jaki na razie w niez³ej rozdzielczo¶ci trafi³em, by³ datowany na czasy "pogrunwaldzkie". Bardzo bym chcia³ trafiæ na starsz± ikonografiê.

Zapraszam do wymiany do¶wiadczeñ...

Jab³oñ nie jest miêkka..(powiedzia³bym raczej ¿e jest ca³kiem twarda ;) ) ;jedyny plus lipy na drzeworyt to taki, ¿e jest ³atwo obrabialna,ale trudno w niej wydobywa siê szczgó³-jak napisa³e¶-wyrywa..podejrzewam , ¿e nie¼le sprawdza³a by siê buczyna-to twarde drewno, do¶æ powszechne wykorzystywane do precyzyjnych prac..
Nie wiem czy znano w ¶redniowieczu drzyworyt sztorcowy(klocek ciêty w poprzek , nie wzd³u¿ jak
w zwyk³ym drzeworycie-tak przygotowany materia³ w niekiedy daje nies³ychan± precyzjê.
Na razie tyle ...

Tak jak piszesz, chyba nie tyle twardo¶æ drewna ile jego jednorodno¶æ siê liczy³a. A zreszt±, tak naprawdê mamy tak ma³o informacji o matrycach, ¿e raczej te wymienione przeze mnie mog± nie byæ wcale "najpowszechniej u¿ywane" tylko "jedyne jakie znamy", a to du¿a ró¿nica.

Ja te¿ siê zastanawia³em nad drzeworytem sztorcowym, ale to jest chyba technika bardziej wschodnia, nie wiem zreszta dok³adnie (ten nasz drzeworyt ze "zwyk³ej" deseczki, tj. wzd³u¿ w³ókien, to drzeworyt langowy czyli wzd³u¿ny). Tutaj musia³oby byæ to albo drewno bardzo twarde, mo¿liwe do szlifowania, albo wyj±tkowo jednorodne, aby uda³o siê uzyskaæ p³ask± powierzchniê takiego przekroju.

Natomiast bardziej dziwi mnie, dlaczego relatywnie o wiele prostsza technika drzeworytu bia³ego (na czarnym tle), który wymaga tylko wyciêcia d³utkiem samych linii rysunku (a nie o wiele trudniejszego i bardziej pracoch³onnego wyciêcia wszystkiego oprócz linii rysunku), pojawia siê tak pó¼no - grubo po zakoñczeniu ¶redniowiecza? Na ch³opski rozum, gdybym mia³ zaczynaæ eksperymenty w drewnie zaczyna³bym od takiego w³a¶nie drzeworytu. Zdaje siê wiêc, ¿e tutaj kolejny raz potwierdza siê, ¿e drzeworyt pojawia siê od razu jako technika rozwiniêta, stworzona dla konkretnych potrzeb kopistów, na¶laduj±ca formê rysunków piórem.

Buczyna? Chyba masz racjê, mo¿e spróbujê z tym drewnem.

Mo¿e to kwestia odwzorowywania rysunków i pisma?

Próbowa³em prostych wzorków z buczyn± i daje dobre efekty. Tylko atrament wspó³czesny itd. Mo¿e to te¿ kwestia atramentu by³a?

Czy mo¿ecie napisaæ co¶ wiêcej o tym drzeworycie sztorcowym?

Drzeworyt sztorcowy to ju¿ XVII wiek. To technika deski ciêcia w poprzek s³ojów i ponownego ich sklejania. Chyba stosowa³o siê przede wszystkim bukszpan ?

Znalaz³em takie co¶ - prostego:

http://www.woodblock.com/encyclopedia/entr..._11/011_11.html

Fajnie siê czyta.

I jeszcze przyk³ady:
http://www.godecookery.com/clipart/clart.htm

Robert

Z po³±czenia i lekkiego podrasowania drzeworytu z oko³o 1490 roku (pielgrzymi) i ptaszka z Propriétaire des Choses (Lyon, 1485-86) skonstruowa³em tak± minaturkê (tym razem wielko¶ci pó³ wizytówki).
Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik
W za³±czniku ni¿ej: w wiêkszej rozdzielczo¶ci.
Ale zaklinam siê wszem i wobec, ¿e to by³ mój ostatni drzeworyt wykonany ¶wiadomie i dobrowolnie w so¶ninie.

U¿y³em tuszu kre¶larskiego. Jest do¶æ szybkoschn±cy, ale po 2-3 krotnym nas±czeniu (pêdzelkiem) matryca zostaje wilgotna przez minutê czy dwie i kolejna nak³adana warstwa tuszu nie zasycha tak szybko. Przy tej wielko¶ci odbitki wiêcej nie trzeba. Ale mam w planach trochê wiêksz± robótkê do której wypróbujê polecan± mi farbê drukarsk±. Samodzielne przygotowanie atramentu/farby metodami dawnymi zostawiam na deser.

Polecam rozpocz±æ przygodê z drukowaniem od wspó³czesnej farby drukarskiej.
Cech± charakterystyczna dobrej farby jest opakowanie - metalowa puszka;)
http://www.allegro.pl/item472584611_farba_...arna_55985.html Nie zapomnij o dobrym rozpuszczalniku!

Farby drukarskie na bazie akrylu / wody nie nadaj± siê do drzeworytu. S± zbyt rzadkie, nie maj± odpowiedniej lepko¶ci. Kartka bêdzie siê ¶lizgaæ po powierzchni p³yty drukarskiej.

Co do drewna: Najlepsza jest oczywi¶cie grusza. Nastêpne w kolejno¶ci s± wszystkie li¶ciaste drzewa owocowe. Najbardziej lubiê wi¶niê - drewno w trakcie obróbki wydziela niesamowicie intensywny, cynamonowy zapach.

Ze wzglêdu na trudno¶ci z odpowiednim drewnem, mo¿na próbowaæ z p³ytami MDF.
Nale¿y kupiæ p³ytê o ¶redniej twardo¶ci albo tward±. Pracuje siê podobnie jak w drewnie...
Oczywi¶cie jest jeszcze powszechnie dostêpne Linoleum. Nie odrzuca³ bym tego materia³u, szczególnie na pocz±tku zabawy z drzeworytem. Jest bardzo tani, ³atwy w obróbce, powszechnie dostêpny. Patrz±c na gotow± odbitkê wypuk³odrukow±, nawet specjalista ma trudno¶æ z jednoznacznym wskazaniem, z czego by³a matryca...

Co do narzêdzi: Podstawowym narzêdziem drzeworytnika s± d³uta, nastêpnie rylce.
Dobre d³uto poznajemy niestety po cenie. Nie polecam kupowaæ tañszych ni¿ 50z³/sztuka.
Inaczej, kupuj±c tanie d³uto nale¿y je nieustannie ostrzyæ. Do ostrzenia s³u¿± specjalne kamienie - ose³ki - o ró¿nych kszta³tach w zale¿no¶ci od profilu d³uta. http://www.dluta.pl/ (np. http://sklep.dluta.pl/default.php?cPath=81_22_35)


Co do "precyzji kreski": Odsy³am do drzeworytów Albrechta Durera. Robi± szczególne wra¿enie, gdy poznamy wymiary orygina³ów ... grubo¶æ kreski to tylko kwestia wprawy.


Jeden z najs³ynniejszych "Rhinocerus" 24cm x 31cm
Swoj± droga, tradycj± jest, ¿e ka¿dy drzeworytnik wykonuje w³asny reprint tej grafiki.

Tak, ja ju¿ te¿ siê zaopatrzy³em w farbê drukarsk± w sklepie dla plastyków. Powoli schnie, wiêc wymaga du¿ej powierzchni do rozk³adania odbitek przy masowym powielaniu, ale z punktu widzenia samego odciskania jest to zdecydowanie zaleta, bo rozwa³kowanie arkusika albo dokrêcenie prasy trwa jednak d³u¿sz± chwilê.

Grusza, powiadasz... wypróbujemy...

Dzis do odbijania miedziorytów, jaka równie¿ linorytów u¿ywa siê farby drukarskiej rozrobionej z paroma kroplami pokostu lnianego oraz ³yzka talku. Farba ma lepsze w³a¶ciwo¶ci - dobrze siê rozsmarowuje na matrycy i lepiej schnie.