No w³asnie... Zainterersowa³am siê tym, jak mog³a wygl±daæ ch³opka z Polski centralnej w drugiej polowie XVII wieku - i po przejrzeniu kilku opracowañ nt. ubioru dosz³am do wniosku, ¿e ludno¶æ w tym czasie sk³ada³a siê ze szlachty o ró¿nym stopniu zamo¿no¶ci, duchowieñstwa, i okazjonalnie ¯yda. No i jeszcze oczywi¶cie Kozaków...
Oczywi¶cie ¿artujê, jaka by³a struktura spo³eczna, raczej wiem - a to, co napisa³am, dotyczy materia³ów odno¶nie ubioru. Naprawdê, w tej chwili kto¶, kto chce odtwarzaæ, powiedzmy, ch³opa z XV wieku, zaopatrzy siê w komplet materia³ów nie wychodz±c nawet poza Frehê. Dwa wieki pó¼niej - i jest sporo gorzej.

Owszem, istnieje sporo dobrych ¼róde³ w malarstwie, ale przede wszystkim z Europy Zachodniej. A o ile w ¶rednowieczu mo¿na do¶æ bezpiecznie przenie¶æ wzory do Polski, bior±c jeszcze poprawkê na "przesuniêcie czasowe", to w±tpiê, by strój wie¶niaczki niderlandzkiej da³ siê ³atwo zaadaptowaæ dla ch³opki mazowieckiej... O ile moda ¶redniowieczna by³a wzglêdnie uniwersalna (podkre¶lam "wzglêdnie", i piszê tak dla uproszczenia), to dla "mody ch³opskiej" w drugiej po³owie XVII (i pó¼niej) wa¿niejsza od datowania wydaje mi siê lokalizacja.

I tu narodzilo mi siê pytanie: jak± warto¶æ dla takiej rekonstrukcji moga mieæ ¼ród³a etnograficzne, odnosz±ce siê wszak do znacznie ju¿ pó¼niejszego okresu? Autorzy (Moszyñski choæby) podkre¶laj± konserwatyzm odzie¿y ch³opskiej, ale na ile mo¿na polegaæ na tym, ¿e jej wzory przetrwa³y do XIX wieku, gdy wziêto siê za opisywanie? Nie chodzi mi tu o przetrwanie tradycyjnych technik, konstrukcji krosien, technik tkactwa czy szycia, ale w³a¶nie o ogólny wygl±d gotowago stroju.
Zaznaczam, pisz±c "¼ród³a etnograficzne" nie mam na my¶li strojów ludowych w stylu "zespó³ pie¶ni i tañca". Te obecnie pokazywane jako stroje ludowe, nawet i w muzeach, s± w najlepszym razie ¶wi±tecznymi ubiorami z koñca XIX wieku, ju¿ z "epoki industrialnej" (przewa¿±j±ca czê¶æ s³ynnych ³owickich pasiaków to tak naprawdê wyroby przemys³owe). W gorszym przypadku to swobodna twórczo¶c z pocz±tku XX wieku, albo i jego po³owy.

Chodzi mi o stroje takie, jakie opisuje w³a¶nie choæby Moszyñski (w Kulturze ludowej S³owian). Niejeden opis, poparty jeszcze rysunkiem, to praktycznei gotowy wykrój. Autor czêsto pisze "dawniejsz± form± jest..." "pó¼niej dotar³a ...". Ale datowanie wzglêdne to trochê ma³o, bo ta "dawniejsza forma" mo¿e równie dobrze oznaczaæ ró¿nice 40 lat, jak i 140. A u etnografów w ogóle do¶c trudno o datowanie bezwglêdne, które akurat rekonstruktorowi bardzo by siê przyda³o...

Wiêc pytanie: mozna wykorzystywaæ, nie mo¿na? Albo raczej: w jakim stopniu?
Bardzo po¿±dane te¿ odes³anie do konkretnych tekstów na ten temat.


Edycja:
*Co siê porobi³o z wielkimi literami w tytule? Ja pisa³am "XVII", nie "Xvii"!

Pogrzeba³em w swoich rzeczach i wygrzeba³em to:

"Refeudalizacja, czyli powrót do systemu pañszczy¼nianego w XVII i XVIII wieku , spowodowa³a pogorszenie sytuacji ch³opów, co znalaz³o odbicie w ubóstwie ich odzie¿y. Robocze ubranie sk³ada³o siê z pary spodni z grubego p³ótna i przepasanej koszuli za kolana, zim± lub w ¶wiêta dochodzi³a we³niana sukmana, zapinana na haftki i obszyta kolorowym sznurkiem. Na sukmanie noszono pas rzemienny, a g³owê - przystrzy¿on± dooko³a jak u szlachcica - o ka¿dej porze roku okrywa³a futrzana czapka. Wk³adane w niedzielê buty by³y podkute kawa³kiem wygiêtego ¿elaza. Polak - zauwa¿yli cudzoziemcy - prêdzej pójdzie boso, ni¿by mia³ wdziaæ ³apcie. Ubiór kobiet sk³ada³ siê z fa³dzistej spódnicy z p³ótna lub we³ny oraz koszuli albo jej skróconej wersji - stanika z rêkawami. Ma³e dzieci biega³y nawet bez koszuli. W ubiorze ch³opskim przetrwa³o wiele form archaicznych, np. p³ócienne zawicia i chustki czy zawieszane u pasa skórzane kaletki. Na charakter odzie¿y wp³ywa³y dostêpne surowce - samodzia³owe tkaniny (np. u¿ywane od ¶redniowiecza "pasiaki" lub "kraciaki"), d³ugie i fa³dziste baranie ko¿uchy, licowe skóry. Zamo¿niejsi ch³opi starali siê na¶ladowaæ ubiory prowincjonalnej szlachty, st±d przyjê³y siê elementy stroju narodowego - np. ¿upan lub okrycia o kroju pleców na¶laduj±cym kontusz (kapota, bekiesza), zapiêcia na pêtlice czy czapki rogatywki. Jednocze¶nie na wie¶ dociera³y wp³ywy mody zachodniej, czêsto za po¶rednictwem wêdrownych ¿ydowskich krawców i handlarzy, oraz kupne tkaniny we³niane, a nawet jedwabne. Pojawi³y siê ubiory dopasowane do figury, modelowane krojem i sznurowaniem, np. gorsety z rozcinan± baskink±. Ró¿nice regionalne sta³y siê wyra¼niejsze w 2 po³. XIX wieku po uw³aszczeniu. Wówczas te¿ pojawi³y siê elementy inspirowane wspó³czesnymi ubiorami europejskimi."

Ma³gorzata Mo¿d¿yñska-Nawotka, "O Modach i Strojach", Wyd. Dolno¶l±skie, Wroc³aw 2003, s. 131

Je¶li idzie o ikonografiê, to polecam poszukaæ obrazów z epoki przedstawiaj±cych taniec ¶mierci. Obok szlachty i kleru tañczy tam sporo ch³opstwa p³ci obojga.
Tyle z mojej strony, pozdrawiam,
Icek

Pozwólcie ¿e odgrzebiê tego o¶mioletniego trupa ;)
Co do etnografii - coraz bardziej przekonuje siê ¿e da siê z niej czerpaæ. Oczywi¶cie zalecam ostro¿no¶æ i raczej warto szukaæ w niej wyja¶nieñ i analogii jak co¶ mog³o wygl±daæ ni¿ robiæ to "na odwrót" - tzn. braæ strój z Mazowsza z XIX w i stylizowaæ na XVII wiek.

Trochê ciekawych analogii mo¿ecie znale¼æ na blogu gdzie ja i znajomi próbujemy rekonstruowaæ ch³opskie ciuchy:
http://projekt-chlop.blogspot.com/

Ostatnio opisa³em torbê widoczn± na przedstawieniach wo³oskich pasterzy i w jej identyfikacji etnografia okaza³a siê nieoceniona.

Ciuchy kobiece pewnie te¿ bêdê opisywa³. Ju¿ pewne kwestie mi siê klaruj± i znów okazuje siê ¿e w pewnych kwestiach etnografia jest bardzo pomocna.