Temat o drewnianych budynkach publicznych, takich, jak ratusze, sukiennice i inne zespo³y kramów, kramnice (sklepiki), wa¿nice (budynki wagi miejskiej).
Na pocz±tek - jedyny zachowany do dzi¶ ratusz drewniany z Sulmierzyc w Kaliskiem, z 1743 r. Zwróæcie uwagê na szalunek wie¿y gontem, dzi¶ kojarzony wy³±cznie z Karpatami, ale tak naprawdê wystêpuj±cy w ca³ej Polsce, Pomorza nie wy³±czaj±c.

Jeszcze dwa ratusze drewniane - z Mys³owic na Górnym ¦l±sku (rys. Lustig), oraz z Goni±dza na Podlasiu (rys. Gloger).
Ratusz z Mys³owic na ¦l±sku posiada cechy stylistyczne XVI-XVII w. i niczym w zasadzie nie ró¿ni siê od architektury ma³opolskiej. Wie¿a zosta³a zredukowana tak, ¿e bardziej chyba nie mo¿na. Natomiast ratusz w Goni±dzu pochodzi z XVII w. i jest niew±tpliwie barokowy (s³upki-kolumny toskañskie). Zwróæcie te¿ uwagê, ¿e nie ma w nim ¶ladu "stylu kurpiowskiego", czyli stylu regionalnego, który w XVII-XVIII w. rozpowszechni³ siê na pó³nocno-wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Ratusz ten charakteryzuje tak¿e brak wie¿y, ale chyba jest to sprawa wtórna. Przypuszczam, ¿e wie¿a musia³a zostaæ rozebrana, bo ratusz w tej postaci ma³o ró¿ni siê od zwyk³ego domu mieszczañskiego czy karczmy.
Nie jest mi dot±c znany przyk³ad ratusza drewnianego z wie¿± posadowion± na ziemi. Wszystkie maj± wie¿e w typie sygnaturek, umieszczone na kalenicach.

Zygmunt Gloger pisze w "Encyklopedii staropolskiej" (tom IV, has³o "Ratusz"), ¿e drewniany ratusz widzia³ tak¿e w Knyszynie na Podlasiu, czyli musia³ on tam istnieæ jeszcze w II po³owie XIX wieku. Niestety, brak jakiegokolwiek rysunku tego budynku. Wg Glogera jeszcze w po³owie XIX w. takie drewniane ratusze, piêtrowe, z podcieniami, istnia³y w kilkunastu polskich miasteczkach.

Uniku wydaje siê ¿e, rysunek jaki zamie¶ci³e¶ w drugim poscie to chyba nie ratusz ale tzw. lamus - budynek gospodarczy niegdy¶ wystêpuj±cy obok ka¿dego dworu. Tego typu budynki mo¿ne jeszcze spotkaæ na Podlasiu np. w Kalinówce. Ratusz tak drewniany jak murowany, bêd±c siedzib± w³adz miasta i jego wizytówk±, musia³ mieæ charakter reprezentacyjny oraz posiadaæ wie¿ê, pierwotnie u¿ywan± do obserwacji miasta, pó¼niej zredukowan± do formy wie¿yczki na której czêsto umieszczony by³ zegar, chciaz to akurat nie jest regul±.

Problem tylko jest taki, ¿e:
1) Budynek ten wszêdzie okre¶lany jest jako ratusz,
2) Rysunek zdaje siê wskazywaæ, ¿e budynek ten stoi po¶rodku rynku,
3) Budynek ten ma zaakcentowan± osiowo¶æ, co w przypadku lamusów jest raczej b³êdem. A tym bardziej mija siê z celem akcentowanie osiowo¶ci wbudowanym w drug± kondygnacjê galerii ryzalitem czy czym¶ w jego rodzaju (przerywanie ci±gu komunikacyjnego, bardzo wa¿nego we wszelkich magazynach).
St±d lepiej chyba uznaæ, ¿e jest to ratusz w Goni±dzu, którego wie¿ê rozebrano, przez co reprezentacyjny charakter znacznie siê zmniejszy³. Podobieñstwo stylistyczne do lamusów z tego¿ obszaru nie dziwi. Nie by³o przecie¿ osobnego stylu ratuszowego.
S±dzê, ¿e ratusz ten zosta³ zbudowany po Potopie.

Od¶wie¿am temat - i wrzucam nowe ilustracje:
- ostatni znany mi ratusz drewniany, ratusz w Mys³owicach na ¦l±sku - najwyra¼niej renesansowy (wojna trzydziestoletnia spowodowa³a zastój w kulturze polskiej na ¦l±sku, która zatrzyma³a siê w³a¶ciwie na XVII w.). Z ty³u za nim widoczne drewniane domy podcieniowe typu "kazimierskiego", równie¿ renesansowe. Pompa zapewne klasycystyczna. J. Matuszczak "Z dziejów architektury drewnianej na ¦l±sku", "Rocznik Muzeum Górno¶l±skiego w Bytomiu", zeszyt nr 8, Bytom 1971, ryc. 1,
- kramnice drewniane (sklepiki) - podcieniowa z Goraja w stylu charakterystycznym dla I po³. XVII w. (wp³yw Mazowsza i Podlasia) i bezpodcieniowa z Tykocina z barokowym szczytem w krosno ze s³oneczkiem po¶rodku w stylu typowym dla II po³. XVII-XVIII w. Zygmunt Gloger "Encyklopedia staropolska", tom III, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996, s. 95-96; rys. kraminicy tykociñskiej z 1865 r. W jêzyku ukraiñskim s³owo "kramnyca" znaczy obecnie po prostu "sklep".

Rynek w Piotrkowie Trybunalskim. Ratusz murowany, ale z drewnianym podcieniem. Przylega do niego budynek sukiennic (zwanych kramami, ale rysunek zdaje siê wskazywaæ, ¿e kramy te maj± lady wewn±trz, czyli s± to typowe sukiennice). Maj± one ciekawy dach z kilkoma szczytami z daszkami okapowymi. ¦ciany mog± byæ murowane, ale podcienie jest drewniane, wiêc wsparte na nim szczyty musz± byæ takie¿; po¶rednio wskazuje na to te¿ pozorna prostota szczytów. Jest ona raczej niemo¿liwa w tak reprezentacyjnym budynku w tak wa¿nym mie¶cie, wobec czego nale¿y uznaæ, ¿e by³y one zapewne bogato zdobione, ale niemo¿liwym do przedstawienia na takim rysunku detalem drewnianym. Detal drewniany by³ zwykle p³aski (¿eby nie gni³ od deszczu), a czêsto te¿ bezpo¶rednio zwi±zany z konstrukcj± lub szalunkiem budynku.
Studnia renesansowa, z kopu³k±, s³upy bez tralek, ale z mieczami. Wokó³ stoj± kamienice w stylach od gotyku po barok, jedna pod dachem polskim.
"Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Biblioteki Jagielloñskiej w Krakowie", oprac. Piotr Hordyñski, cz. 2, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków i O¶rodek Dokumentacji Zabytków Instytutu Sztuki PAN, Warszawa 1989, ryc. 38.

Drewniany budynek przy ratuszu nowomiejskim w Warszawie. Mo¿e to byæ wa¿nica (budynek wagi miejskiej). Przeczy temu tandetny szalunek, ale mo¿e on byæ tymczasowy. Dach wskazuje na XVIII wiek. Rysunek Norblina z ksi±¿ki A. Kêpiñskiej "Jan Piotr Norblin" (Ossolineum, Wroc³aw - Warszawa - Kraków - Gdañsk 1978), ryc. 95.

Wiesz, Hastintusie, taka forma budynków - piêtrowy "galeriowiec" - wystêpowa³a do¶æ popularnie u naszych po³udniowych s±siadów - w³a¶nie jako siedziba lokalnej w³adzy. Do dzi¶ jest tam kilka zachowanych tego typu zabytków, powi±zanych z ogrodzonym podwórzem i budynkami gospodarczymi i sk³adowymi. By³y to siedziby wójtów - wójtostwa (fojtstvi). Odno¶nie naszych rodzimych przyk³adów podanych przez Unika, przypuszczalnie budynek móg³ funkcjonowaæ pierwotnie jako wójtostwo w momencie uzyskania praw miejskich przez siedzibê gminy i do czasu budowy ratusza z prawdziwego zdarzenia pe³ni³ równie¿ rolê magistratu.

Ale czy rozmiary nie ¶wiadcz±, ¿e budynek by³ ratuszem od pocz±tku? Ju¿ nie wspomnê, ¿e "galeriowcem" jest te¿ ratusz murowany w Poznaniu... Poza tym rysunek pochodzi z XIX w. - wiêc trochê d³ugo czekali na budowê tego "ratusza z prawdziwego zdarzenia" - i chyba siê nie doczekali, bo po rozbiórce drewnianego ratusza na rynku w Goni±dzu znajduje siê puste miejsce... Zwykle wójtostw nie lokowano te¿ po¶rodku rynku - przynajmniej o ile mi wiadomo - a ten budynek najwyra¼niej ma takie po³o¿enie.

Kramnice w Pastawach na Bia³orusi z XVIII w., barokowe, jedna z nich czê¶ciowo drewniana ze szkieletowym szczytem o rzadkiej kratownicy, nie wiadomo dlaczego pozbawiona okien w ¶cianie. A. I. £akotka "Nacyjanalnyja rysy bie³aruskaj architiektury", wyd. "Urad¿aj", Miñsk 1999, s. 141