Mam pytanie: czy interesuj± Was studnie? Mam spor± kolekcjê studni, g³ównie drewnianych.

Tak.

poproszê wsadziæ je na tira i mi przys³aæ do domu. postawiê sobie w ogródku

a tak z ciekawo¶ci - to gdzie ty trzymasz te wszystkie studnie?

Trzymam je w postaci papierowej na kartach ksi±¿ek, pism oraz kserówek.
Na pocz±tek zaczynamy od tego, co najstarsze. Jak wygl±da³y studnie w czasach, powiedzmy, Mieszka?
Mam tu przyk³ad sochy kurpiowskiego ¿urawia studziennego, ozdobionej g³owami koników. Styl jest trochê dziwaczny, ale nie trzeba byæ historykiem sztuki, ¿eby zauwa¿yæ, ¿e jest to ten sam styl, w którym wykonano chochlê z Jeziora Lednickiego, ozdobion± g³ow± nied¼wiadka. W ogóle Kurpiowszczyzna jest pod pewnymi wzglêdami istnym rezerwatem S³owiañszczyzny. Ja sam znam jeszcze jednego ¿urawia z soch±, ozdobion± g³owami zwierz±t, ale znacznie gorzej wykonanymi. Znajduje siê on w skansenie w Nowogrodzie £om¿yñskim.
Za³±czone ilustracje pochodz± z Katalogu Znalezisk Archeologicznych Wczesnego ¦redniowiecza:
http://znaleziska.org/wiki/index.php?title...iedzia_w_Polsce

Je¶li chodzi o kszta³t cembrowin, to zwykle by³y one, oczywi¶cie, czworoboczne, ale ju¿ wówczas stosowano tak¿e i inne rozwi±zania. W Kamieniu ko³o Kalisza odnaleziono studniê o cembrowinie w kszta³cie regularnego sze¶cioboku (niestety, nie znam dok³adnego czasu jej pochodzenia). Pisze o tym Grzegorz Teske w rozdziale "£obez - wczesno¶redniowieczny gród w dolinie Obry" na s. 416 pracy zbiorowej "S³owianie i ich s±siedzi we wczesnym ¦redniowieczu" (Wyd. UMCS Lublin-Warszawa 2003).

O daszkach studziennych na naszych ziemiach z tego okresu nic nie wiem. Natomiast znany jest prawdopodobny przyk³ad takiego daszku u naszych po³udniowych s±siadów. Wg. Hensla ("S³owiañszczyzna wczesno¶redniowieczna", s. 403) w Wieligradzie na Morawach (ob. Stare Mesto), wspartego na o¶miu s³upach, czyli prawdopodobnie o¶miobocznego (z pó¼niejszych przyk³adów mo¿na wywnioskowaæ, ¿e s³upów raczej by³o tyle, co boków; s±dzê, ¿e we wczesnym ¦redniowieczu mog³o byæ podobnie).

Mo¿ecie sobie tutaj zobaczyæ sochê wspomnianego ju¿ ¿urawia z Nowogrodu £om¿yñskiego. Jest to rekonstrukcja; orygina³ pochodzi³ z Dêbnik i by³ wykonany w XIX w. Orygina³ ten, jak siê zdaje, uleg³ zniszczeniu w czasie wojny. Zwróæcie uwagê, ¿e socha ta ozdobiona jest prost± tralk± (pier¶cieñ).

Pisa³em ostatnio, ¿e nie s± u nas znane daszki wczesno¶redniowieczne. Otó¿ chyba nie mia³em ca³kiem racji. W Bras³awiu na Bia³orusi znajduje siê studnia z daszkiem, wspartym na s³upach z wyrze¼bionymi dziwnymi tralkami. Tego typu ozdoby zdaj± siê pochodziæ z wczesnego ¦redniowiecza. Podobne tralki ozdabiaj± s³upy podcieni cerkwi z Gliniañca (ob. Kuñczyce) na Zakarpaciu*, i mo¿e jeszcze innych cerkwi tego regionu.
Natomiast sam daszek jest wklês³y i dlatego chyba nale¿y wi±zaæ go z gotykiem.
Oczywi¶cie, Bia³oru¶ to nie Polska, ale wp³ywy gotyku w tym kraju zwi±zane by³y z Polsk± i wczesno¶redniowieczno-gotyckie (stylistycznie, bo, oczywi¶cie, nie chronologicznie) daszki studzienne z Bia³orusi mog± byæ dok³adnym odpowiednikiem daszków, wystêpuj±cych w XIII w. w Polsce.
Tym niemniej, przechodzimy ju¿ do gotyku.

*Je¶li co¶ wystêpuje niezale¿nie od siebie na peryferiach kulturowych XIII-XVI w., takich, jak z jednej strony Karpaty, a z drugiej Mazowsze, Podlasie czy Bia³oru¶, to jest to prawdopodobnie pozosta³o¶æ po wczesnym ¦redniowieczu.

No, to mamy gotyk w ca³ej krasie... Mam tu rysunek z 1589 r. Marcina Grunewega, przedstawiaj±cy studniê w klasztorze Dominikanów we Lwowie z daszkiem, prawdopodobnie sze¶ciobocznym.
Studnia mo¿e byæ równolatk± kru¿ganków klasztoru, wybudowanych w XV w. Potwierdza³aby to wielka kula, wieñcz±ca dach - co¶ podobnego wystêpowa³o w ma³ej architekturze Ma³opolski w XV w. Dach wprawdzie niezbyt spadzisty, ale wbrew przyjêtym opiniom, dachy gotyckie wcale takie byæ nie musia³y.

Niestety, nie znam ¿adnej studni gotyckiej maswerkowej, ale zdaje siê, ¿e jest taka na zamku w Malborku - tylko murowana. Je¶li kto¶ ma jej zdjêcie, niech je tu wrzuci.

Na dziedziñcu klasztoru w Tyñcu stoi taka oto studnia. Konstrukcja z XVII w oczywi¶cie ca³kowicie bez gwo¼dzi. Forma wskazuje ¿e, przed XVII w wygl±da³a podobnie. Z t± studni± wi±¿e siê jaka¶ legenda ale ju¿ niepamiêtam o którym królu £okietku, czy Kazimierzu, mo¿e kto¶ inny przypomni. Miejsce na pewno "magiczne" warte odwiedzenia. Druga ciekawa studnia jest na rynku w Sandomierzu.

"Bez gwo¼dzi" - tj., oczywi¶cie, bez gwo¼dzi ¿elaznych, a za to na tyble, czyli gwo¼dzie drewniane.
Studnia w Tyñcu pochodzi z XVII w., ale stylistycznie wygl±da mi na renesans (lekko kopulasty dach, wieszary tworz±ce jakby biforium).
Studnie nowo¿ytne - to temat-rzeka, bo zachowa³o siê ich czy ich wizerunków sporo.
Studnia w Sandomierzu ma zwyk³y dach, ale s³upy zdobione tralkami. Analiza kszta³tu tych tralek mog³aby nam powiedzieæ, w którym ze stylów nowo¿ytnych zosta³a zbudowana.
1. Inna studnia z nowo¿ytnym he³mem (chyba renesansowym) znajduje siê bodaj na tylach Collegium Maius w Krakowie.
2. Studnia z Brañszczyka w typie drewnianego renesansu-baroku mazowieckiego znajduje siê w skansenie w Nowogrodzie £om¿yñskim. Stoi na rze¼bionych w o¶le grzbiety (?) storczykach i ma dach naczó³kowy ze szczytami trójpolowymi.
3. Bardzo ³adna studnia, zdaje siê te¿ renesansowa, znajdowa³a siê na rynku w Piotrkowie Trybunalskim. Mia³a kopulasty he³m, zachowa³a siê wy³±cznie na rysunku.
4. Równie¿ ozdobn± studniê - tyle, ¿e barokow± - widzia³em na jednym z dziedziñców (klasztornych?) Wroc³awia.
5. Widzia³em równie¿ jedn± studniê w ksi±¿ce Krassowskiego o drewnianym budownictwie, chyba w jakim¶ klasztorze, bardzo ³adn± studniê barokow± z mnóstwem tralek, chyba z Lubelszczyzny.
Studnia na dwóch s³upach z tralkami p³askimi znajduje siê przy zamku w Oporowie na zachodnim Mazowszu (ko³o ¯ychlina). To mo¿e byæ jednak jaka¶ wspó³czesna rekonstrukcja.
6. Podobnie rekonstrukcj± mo¿e byæ studnia zamkowa w Dêbnie Tarnowskim.
Inne studnie mo¿na znale¼æ na dziedziñcu klasztornym w Kazimierzu Dolnym (ta na rynku jest dwudziestowieczna), na rynku w S³awkowie, na "sztucznym rynku" w skansenie pod zamkiem Lipowiec (studnia z Aleksandrowic), studnie na rynkach w Suchej Beskidzkiej i Kro¶cienku. Zachowa³y siê te¿ wizerunki studni na storczykach z Zawichostu oraz kilku studni z miast bia³oruskich, takich, jak Mohylów czy Witebsk. Studnie drewniano-murowane znane mi s± z rysunków - Czerna (klasztor) i Kock. W mojej kolekcji znajduj± siê te¿ dwie studnie-kapliczki z Polesia z balustradami z krzy¿aków.
W Karpatach i na Pogórzu czêste by³y dawniej studnie o okr±g³ych daszkach, oszalowane (ze wzglêdu na wiatr). Obecnie na¶laduj± je analogiczne konstrukcje betonowe.

W Warszawie ju¿ w II po³owie XVIII w. liczne by³y fontanny i studnie kamienne, a nawet metalowe. Zachowa³a siê do dzi¶ murowana, okr±g³a studnia, tzw. Gruba Ka¶ka.
Na koniec o dwóch ciekawych studniach z Pomorza Gdañskiego. Znamy je tylko z wizerunków. W Wejherowie, mie¶cie zbudowanym w XVII w. w prawdziwie amerykañskim tempie, po¶rodku rynku znajdowa³a siê "fontanna", otoczona drewnianym parkanem. Jak s±dzê, by³a to w istocie najzwyklejsza - choæ wówczas bêd±ca chyba nowo¶ci± - pompa. Znana jest mi niemal wspó³czesna pompa w drewnianej obudowie, pochodz±ca z jednej z wsi dolno¶l±skich - mog³o byæ o co¶ podobnego.
W samym Gdañsku ju¿ w w pocz±tku XVII g³ówna studnia zosta³a przebudowana na Fontannê Neptuna. Jednak w mie¶cie tym by³o wiêcej studni. Jedna z nich, której wizerunek (bodaj z XVII w.) siê zachowa³, wyposa¿ona by³a w w ¿urawia w skromnym stylu wczesnobarokowym (wygl±da to na tzw. styl Wazów). Mia³ on kszta³t rze¼bionej belki z otworem, w który w³o¿one by³o ramiê ¿urawia, zwieñczonej ga³k±. Znany mi jest podobny, tylko niemal bez detalu (tylko ga³ka), ¿uraw kurpiowski, co wskazuje, ¿e takie ¿urawie by³y wówczas powszechniejsze.


Ogólnie najlepiej zachowa³y siê studnie na terenie dawnej Galicji. Du¿ych studni publicznych by³o tu zreszt± zawsze wiêcej, ni¿ gdzie indziej, poniewa¿ liczne by³y tereny skaliste, gdzie studnie trzeba by³o dr±¿yæ wspólnym wysi³kiem.
Nie s± mi natomiast znane ¿adne studnie z Pomorza Zachodniego.

Oto studnia z Sandomierza. Czy mo¿na prosiæ o analizê mistrzu?

Awansowa³em ju¿ na mistrza? Dziêki! Tralki w kszta³cie pojedynczych lalek wskazuj± raczej chyba na barok. Widzia³em jednak zdjêcie tej studni, gdzie by³y one wyra¼niejsze i zdawa³y siê mieæ inny kszta³t, bardziej renesansowy. Poza tym warto zwróciæ uwagê, ¿e miecze uk³adaj± siê niemal w ostro³uk, co jest tradycj± gotyck±, a wiêc prawdopodobnie równie¿ renesansow±.
Studni z zamku w Malborku nikt nie znalaz³?

Na moich własnych zdjęciach kiepsko widać, a w sieci jest niewiele. Najlepsze chyba to (załącznik - bardzo mocno rozjaśniłem). Z tym, że to oczywiście rekonstrukcja a nie oryginalny zabytek.

Ale to rekonstrukcja na podstawie ikonografii, mam nadziejê?

Studnia z Piotrkowa, rysunek niezbyt dok³adny, ale widaæ, ¿e jest renesansowa, z kopu³k±, s³upy bez tralek, ale z mieczami:
http://www.freha.pl/index.php?act=attach&a...st&id=18529

P.S. Za³±czy³em w jednym z wcze¶niejszych postów przedstawienie ¿urawia kurpiowskiego z konikami, bo poprzednio ten obrazek gdzie¶ wsi±k³.

To s± te wspomniane przeze mnie dwie kapliczki-studnie z okolicy Ochowa na Polesiu z balustradami z krzy¿aków. Gra¿yna Ruszczyk przy wspó³pracy Anny Engelking "Polesie. Fotografie z lat dwudziestych i trzydziestych" (Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1997), s. 174-5.

¯uraw studzienny przy ko¶ciele Dominikanów (¶w. Miko³aja) w Gdañsku, z zamkniêt± soch± z ga³k± na górze - s±dz±c po detalu, wczesnobarokowy - ja zaryzykowa³bym nawet stwierdzenie, ¿e to styl Wazów. Rysunek z ksi±¿ki wydanej w 1687 r. Maria Bogucka, "¯yæ w dawnym Gdañsku", Wyd. TRIO, Warszawa 1997, ryc. 16.
Trzy sochy ¿urawi kurpiowskich, z czego dwie zamkniête, a pierwsza od lewej - z ga³k±, wprawdzie innego kszta³tu, ale teraz ju¿ wiemy, sk±d siê takie sochy wziê³y. Podobnie jak poprzednio zamieszczony rysunek sochy kurpiowskiej, pochodz± one z ksi±¿ki Adama Chêtnika "Chata kurpiowska" (s. 95).
Studnia z daszkiem, która znajdowa³a siê w Witebsku na Bia³orusi w 1664 r. Do¶æ strzelisty, wklês³y dach wskazuje na to, ¿e styl daszku jest gotycki. Na szczycie chor±giewka. Rysunek pochodzi a ksi±¿ki A. W. i J. A. Rusieckich "Chudo¿iestwiennaja kultura Witebska z driewnosti do 1917 goda", wyd. <<Bie³aruskaja encyk³apiedyja>>, 2001, s. 68. Na s. 79 widaæ prawie identyczn± studniê, ale chyba inn± (choæ obie znajdowa³y siê na Wysokim Zamku).

Mam 2 kolejne studnie, z ksi±¿ki Kazimierza Saysse-Tobiczyka "Pod wierchami Tatr" (Nasza Ksiêgarnia, Warszawa 1960, s. 108). Pod zdjêciami znajduje siê taki podpis:

Tego typu studnie by³y popularne w górach i na Pogórzu, przynajmniej a¿ po Bieszczady. Czêsto zreszt± by³y to nie tyle prawdziwe studnie, co ¼róde³ka z daszkami. Obecnie ich kszta³t na¶laduj± studnie betonowe.

Zdjêcie rekonstrukcji studni z Brañszczyka, styl której trzeba datowaæ chyba na XVIII w. Najm³odszy lub jeden z najm³odszych elementów - dach naczó³kowy - pojawi³ siê podobno wtedy, chocia¿ znam ilustracjê z takim dachem z XVI w. ( http://www.freha.pl/index.php?showtopic=10...20&start=20 , http://www.freha.pl/index.php?act=attach&a...st&id=18537 ). Styl s³upów (³uki pochodz±ce od o¶lich grzbietów na mieczach) to wg mojej wiedzy w XVI w., szalunek szczytu nie jestem pewien kiedy - XVI do XVIII w. Niskie dachy to tradycja w tym wypadku zapewne barokowa - w drewnie od po³. XVII w. (choæ znów k³ania siê tu ilustracja, do której link poda³em wy¿ej - i architektura wczesno¶redniowieczna).
http://viscobar.cba.pl/?p=1643
http://viscobar.cba.pl/wp-content/uploads/...03/P1050995.jpg

Aleksandrowice. Czysta konstrukcja i miecze - czyli nale¿y j± zaliczyæ do gotyku, choæ jest oczywi¶cie du¿o pó¼niejsza (2. po³. XIX w.).
http://www.polskiekrajobrazy.pl/Galerie/60...ol._XIX_w..html
http://www.photospoland.com/photo/user/1000213443
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=...=20080808212440

S³awków. Studnia z daszkiem na 6 storczykach i z pazdurem. Mimo niskiego dachu, trzeba chyba zaliczyæ j± stylistycznie do gotyku. Datowania nie znam, ale podejrzewam, ¿e XVIII-XIX w.
http://www.garnek.pl/yszek/1406274/slawkow-studnia-i-karczma