W co byli uzbrojeni i jak walczyli wojownicy kultury przeworskiej. Zdaniem Kokowskiego "Starozytna Polska" byli, uzbrojeni we w³ócznie a niektórzy posiadali krótkie miecze . Jak te miecze wygl±da³y?

Zacznê od koñca, czyli rekonstrukcji.
Wg. mojej oceny - najpiêkniejszej rekonstrukcji "made in Poland"

K³aniam.

Witam serdecznie!
Jê¶li chcesz zaj±æ siê pewnym etapem dziejowym, w jakim funkcjonowa³ twór, zwany przez archeologwów "kultur± przeworsk±", winiene¶ zasiêgn±æ informacji w najbli¿szej bibliotece Instytutu Archeologii (oczywi¶cie najbli¿szej Twojego miejsca zamieszkania). Natomiast je¶li chodzi o prof. Kokowskiego, jest On jednym z najwybitniejszych zanwców tematu, w Polsce. Jednak, aby poznaæ kulturê przeworsk±, musisz zg³êbiæ olbrzymi± ilo¶æ informacji, która jest dostêpna wy³±cznie w bibliotekach uniwersyteckich.
Oczywi¶cie z mi³± chêci± odpowiedzia³bym na twoje pytanie, ale nie wiem czy masz na my¶li okres przedrzymski, czy tez okres wp³ywów rzymskich.
Pozdrawiam.

Okres przed rzymski. Jesli mia³ by kto¶ jakies wzmianki tak¿e o uzbrojeniu wojowników kultury pomorskiej to tez by³ bym nadwyraz wdzieczny.
Wiem ¿e "przeworcy" eksperymentowali tez troche z uzbrojeniem celtyckim.

Witam
Za kilka godzin wyje¿dzam na wykopaliska do Ulowa (mo¿e znajdziemy tam kolejne interesuj±ce elementy uzbrojenia "przeworczyka"), tak wiêc na Twoje pytanie bêdê móg³ odpowiedzieæ, za co najmniej 2 tyg.,
(a mo¿e w miêdzyczasie zrobi to kto¶ inny).
Pozdrawiam

Na terenie zajmowanym przez kulturê przeworsk± istnia³y dwa wielkie centra produkcji ¿elaza i wyrobów ¿elaznych, czyli tez broni(I w. pne-IV w. ne). Przypuszcze siê ¿e, zaopatrywa³y one w broñ du¿± czê¶æ ¶wiata barba¿yñskiego. Je¿eli mieszkacie na Mazowszu to warto odwiedziæ Muzeum Staro¿ytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie. Muzeum jest niewielkie, s± repliki w³óczni i tarcz z charakterystycznymi umbami. Mo¿na te¿ zobaczyæ miecze "przeworskie" orygina³y pochodz±ce z grobów cia³opalnych, przed w³o¿eniem do grobu by³y zginane wpó³. To ciekawe nie znam siê dobrze na broni ale zawsze wydawa³o mi siê ¿e, taki miecz powinien siê jednak z³amaæ a nie zgi±æ.

Stal tzeba rozgrzaæ w ogniu i siê rozhartowuje, a wtedy to tylko gn±cy siê kawa³ek ¿elaza

Powsta³a ostatnia praca doktorska na ten ten tema autorstwa dra Tomasza Bochnaka: "Uzbrojenie ludno¶ci kultury przeworskiej w m³odszym okresie przedrzymskim", Rzeszów 2005. Generalnie uzbrojenie stanowi³a w³ócznia+tarcza, do tego funkcjonowa³ te¿ oszczep oraz do¶æ czêsto miecz. W moim awatarze masz grot w³óczni z fazy A2 (ok. 120/110-60/50 p.n.e.) m³odszego okresu przedrzymskiego z grobu 363 w Kamieñczyku ( lit. Kamieñczyk. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica. t. III, Kraków 1997.).

M³odszy okres przedrzymski, to z grubsza czasy przed nasz± er±. Kultura przeworska by³a ³askawa rozwijaæ siê do wêdrówki ludów, a w jej uzbrojeniu zmiany nastêpowa³y dosyæ wyra¼nie.
"Wandalowie - stra¿nicy bursztynowego szlaku" - tam jest dobry opis.

Generalnie:
Okres przedrzymski (do po³owy I wne - z grubsza- ró¿nie sie datuje nadej¶cie epoki wp³ywów rzymskich):
d³ugie miecze typu celtyckiego, potê¿ne groty w³óczni, na prze³omie er powiekszaj± sie rozmiary tzw. "mieczy jednosiecznych", czyli kordów. Pojawiaj± siê krótsze miecze wzorowane na rzymskich. Umba raczej dosyæ p³askie. Wystêpuj± zestawy w³ócznia - oszczep.

Okres wp³ywów rzymskich pó¼niej :-).
Miecze "gladiusopodobne" - popularyzuj± siê, z biegiem lat zanikaj± kordy. Pojawia siê "semispatha" co¶ miedzy gladiusem a spath±. Para oszczepów albo w³ócznia i oszczep. Umba bardziej wysklepione.

Pó¼niejszy okres rzymski - d³ugie miecze tzw "spatha" ale s± to pó¼bne spathy, nie myliæ z rzymskimi np. z I w.n.e. W pochówkach co raz mniej uzbrojenia.

Aha! Nale¿y pamiêtaæ o no¿ach. Generalnie - bardzo niewiele znaleziono grotów strza³. Charakterystyczne s± oszczepy (?) z "zadziorzastym grotem" (tacytowe "framea"?). U¿ywane w przedrzymskim i rzymskim.
UWAGA! Bardzo du¿e ró¿nice w rodzajach zapiêæ pasów i zapinkach do p³aszczy!

W DAGOME uzbrajamy siê na wczesny rzymski - wiêc bêdzie jeszcze okazja i pogadaæ i spotkaæ siê. Na razie g³ównei na podstawie Kamieñczyka, ale to ju¿ jest znane do zanudzenia, wiêc szukamy czego¶ ciekawszego ze ¦l±ska.

W takim razie w grê wchodzi Ciecierzyn:

G. MARTYNIAK, R. PASTWIÑSKI, S. PAZDA - Cmentarzysko kultury przeworskiej w Ciecierzynie, Gmina Byczyna, Wroc³aw 1997. - z tym¿e ilustracje raczej kiepskie
Lepiej wygl±da to w przypadku Nadkola, ale to inny rejon kraju:
J. ANDRZEJOWSKI, Nadkole 2. A Cemetery of the Pr:zeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica, t. V, Kraków 1998


A porpos, znajomy pisa³ pracê magistersk± o pochówkach wojowników konnych w kulturze przeworskiej, je¿eli bêdziecie zainteresowani moge go spytaæ, czy nie udostêpni³by.

Wielkie dziêki za namiary. Nadkole raczej siê nie nada :-).
Tak, jeste¶my zainteresowani. Pe³en przekrój czy tylko pó¼niejszy rzymski?

Aha, mam troche artyku³ów z prasy fachowej na temat przeworskiego uzbrojenia. Muszê kiedy¶ wywiesiæ bibliografiê, mozna by siê powymieniaæ.

Chyba robi³ pe³ny przekrój, wy¶lê maila do niego, wtedy napiszê wiêcej. Generalmie w ramach pisania pracy magisterskiej muszê przebrn±æ przez wszystkie cmentarzyska z m³odszego okresu przedrzymskiego, ale jak trafiê przy okazji na wczesnorzymskie zespo³y z rejonu ¦l±ska to pode¶lê - teraz mam co prawda spis cmentarzysk, ale jeszcze nie widzia³em wszystkich publikacji i nie wiem jakiej jako¶ci s± ilustracje, opis etc, a kilka ¶l±skich cmentarzysk publikowali Niemcy jeszcze przed wojn±.
O przeworskim uzbrojenie pisa³a ca³a masa "klasyków" - R. Wo³±giewicz, K. God³owski, P. Kaczanowski, M. Biborski etc. - generalnie s± to g³ównie typlogie, niemniej zawieraj± katalogi stanowisk. Dla mnie najcenniejsza jest rzecz jasna ostatnia praca T. Bochnaka, dziêki której mam kilka razy mniej pracy z szukaniem poszczególnych cmentarzysk i publikacji do nich.

Zgadza siê, ale solidne opracowanie o zestawach uzbrojenia to tak na prawdê jeden artyku³ God³owskiego. Reszta strasznie p³ywa w temacie. Tak na prawdê przydda³a by siê solidna, zbiorcza materia³ówka bronioznawcza.
Niestety bronioznawcy nie doceniaj± broni pra i protodziejowej, a pradziejowcy wiedzy bronioznawczej. St±d zagadnienie jest nieco grz±skie. Na szczescie ostatnio siê trochê rozrusza³o. I jak widzê powoli "wybija siê na niepodleg³o¶æ".

Wiesz, dla archeologów stworzenie zestawu uzbrojenia z danego okresu to ¿aden problem - natomiast analizy Jahna, Kaczanowksiego czy Biborskiego to podstawa to wyci±gania wniosków i ¶ledzenia procesu historycznego. Sztandarowym o¶rodkiem brionioznawstwa epoki ¿elaza jest Kraków, gdzie powsta³ gros wa¿niejszych prac (Tomasz Bochnak koñczy³ studia w Krakowie, tu tez pod kierunkiem P. Kacznowskiego broni³ doktorat). Jest sens tworzenia prac zwi±zanych z brionioznawstwem w kontek¶cie etnoarcheologii, ale to wymaga solidnych podstaw ¼ród³owych i sporego nak³adu pracy, szczególnie, ¿e ca³o¶æ trzeba osadziæ w szerszym kontek¶cie. Poza tym broñ znamy prawie wy³±cznie z grobów czy stanowisk bagienych - utrudnia to wiêc rekonstruowanie niektórych zagadnieñ. A do znajomego wys³a³em maila, wkrótce wiêc dam Ci znaæ czy udostêpni tê pracê.

A co z malowaniem tarcz? O ile się orientuję kształt mógł być okrągły, owalny, sześciokątny... ale ostało się cokolwiek dotyczącego malowania? I czy wogóle były malowane? Zdaje się, że np: tarcza z Sutton Hoo (a konkretnie jej skórzane pokrycie) była barwiona na jednolity ciemny kolor. Tyle że Sutton Hoo to kilkaset lat i kilkaset kilometrów róznicy od interesującego nas czasu i miejsca.

Jeśli chodzi o przedstawinia z epoki, sam dotarłem tylko do jednego przedstawienia wojsk pomocniczych na kolumnie trajana - z dużym prawdopodobieństwem podnajętych barbarzyńców. Problem tylko których oraz na ile wzorek na tarczy wiąże się z rzymską służbą a na ile z tym, co jej posiadacz wyniósł "z domu".
Jak już uczepiłem się tarcz pomocników, tarczę pomocnika w dobrym stanie znaleziono w Dura Europos. Trudno powiedzieć, czy pokrywające ją malunki postaci są bardziej rzymskie czy hellenistyczne czy jeszcze inne, ale niestety pewnym jest, że nie stworzylby ich osobnik mieszkający w Europie północnej. Zamieszczam rekonstrukcję tej tarczy - porównując ze zdjęciem oryginału, które mam przed sobą - całkiem niezłą rekonstrukcję.

Przedstawieñ z epoki jest wiêcej, Razowcu. Zapomnia³e¶ o tarczach z Polski o których rozmawiali¶my, z okolic £odzi (miniaturki - oszoby stroju kobiecego z okresu B2) i sze¶ciok±tna z nieco nietypowego dla przeworskiej Nadkola na Mazowszu. Co do przedstawieñ rzymskich, to jest tego wiecej. Choæby ³uk Marka Aureliusza a bli¿ej dekoracja tego¿ r±bniêta przez Konstantyna, plus poro scenek rodzajowych tu i tam, w tym np. i spodnie przypominaj±ce thorsberskie. Dura Europos to osobna bajka, kochany III w.n.e., co? Niesamowita ilo¶æ materia³u...
Tyle tytu³em uzupe³nienia.
Z barbarzyñskim pozdrowieniem i czarn± mord± :-D

Oczywiście, że jest więcej. Wrzuciłem tylko te, do których dotarłem a z nich te, które były wyraźne i czytelne. "Aureliuszowskie" i "konstantynowskie" zdjęcia łuku i kolumny które znalazłem były niestety bardziej "turystyczne" i z niewielu dało się wyodrębnić interesujące mnie szczegóły.

A z tymi miniaturkami tarcz jest chyba jak z umbem z GrossRaden - wszyscy o nim słyszeli ale niewielu widziało...Również w sieci - kilka artykułÃ³w ale żadnych zdjęc. Choć przyzaję, że pisząc poprzedni post rzeczywiście zupełnie o nich zapomniałem.

Hmm... taka wskazówka na pewno mi pomoże...

Głowy nie dam, ale foto jakiejś miniaturki tarczy- ozdoby stroju było w książce "Polska-dzieje cywilizacji i narodu." t. "U źródeł Polski". Nie mam jej niestety pod ręką, więc jeśli to nie przeworskie, to przepraszam za wprowadzanie zamętu.

ja mam TWOJ¡ ksi±¿kê pod rêk± (wiêc wiesz ju¿ gdzie jest). A tarcza o której pizesz jest rzeczywi¶cie przeworska, z cm.Siemiechów pow. £ask (Z tego samego cm. znany jest he³m celtycki). Niestety mój skaner siê na mnie wypi±³, wiêc nie jestem w stanie zamie¶ciæ zdjêcia

Proszê.
pozdrawiam

Dziêki Ci o Czciborze!

Zdjêcia spróbowa³em trochê rozja¶niæ i oto co otrzyma³em.
Spróbowa³em zauwa¿alne wypuk³o¶ci/wg³êbienia zaznaczyæ czerwonym. Niestety nie mam pojêcia, na ile s± symbole to nitów, na ile okuæ, g³ówek gwo¼dzi lub malunków. W±tpliwo¶ci nie mam jedynie do du¿ej centralnej wypuk³o¶ci wrasz z "wianuszkiem" mniejszych - to umbo i gwo¼dzie z du¿ymi g³ówkami. Ale reszta?

Mo¿e tak wiêcej widaæ ?

Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik Kliknij, aby zobaczyæ za³±cznik

Umbo i nity dooko³a s± oczywiste, poziomo po obu stronach umba(nie podmalowa³e¶) s± nity mocuj±ce imacz, pooko³a brzegu s± natomiast nity mocuj±ce okucie(czêsto spotykane w grobach ¿elazne lub br±zowe, grubo¶æ blaszki ok 0,5 mm, "C"kszta³tne obejmuj±ce deski tarczy kilku milimetrowej grubo¶ci, mocowane drobnymi nitami przechodz±cymi bezpo¶rednio przez okucie albo przez dodatkowe "obejmki")

Do wyja¶nienia pozostaj± 4 wiêksze wypuk³o¶ci oraz szereg drobnych przez ¶rodek- moim zdaniem to jakie¶ konstrukcyjne wzmocnienie (tarcza by³a wykonywana z desek, niezbyt grubych, wiêc jakie¶ wzmocnienie w poprzek s³ojów by³o niezbêdne) oraz zaznaczenie linii ³±czenia desek.

Nie podmalowa³em bo nie zauwa¿y³em. Widocznie wzrok ju¿ nie ten co kiedy¶... Niemniej dziêkujê za zwrócenie na nie uwagi.

W³asnie te cztery wiêksze wypuk³o¶ci najbardziej mnie nurtuj±. Ich funkcja wzmacniaj±ca wydaje mi siê akurat ma³o prawdopodobna a w ka¿dym b±d¼ razie nie wydaje siê t± najbardziej prawdopodobn± z kilku powodów - raz, ¿e tañsze i lepsze by³yby okucia innego kszta³tu, choæby p³askie - dwa, ¿e nie by³o to konieczne - tarcze ¶redniowiczne wytrzymywa³y bez takich dodatkowych wzmocnieñ (inna sprawa, ¿e mog³y wogóle wytrzymywaæ krócej) - trzy, ¿e podobnych nigdzie nie widzia³em albo nie pamiêtam, ¿e widzia³em. Zaczynam siê jednak powoli godziæ z my¶l±, ¿e z tych miniaturek nie dowiem siê wiele o malowaniu . Albo dowiem siê du¿o, to znaczy, ¿e go nie by³o

Mo¿e kto¶ ma co¶ jeszcze? (Proszê)

Te dynksy mmog± pe³nic role ozdobn±, podobnie jak rzêdy wypuk³o¶ci ("nitów") biegn±ce pionowo przez ¶rodek w tarczy z Nadkola.
Co do zaprezentowanej tarczy z siemiechowa i 4 dynksów - od spodu nie widaæ poprzecznej listwy któr± mia³byby podtrzymywaæ, coæ reszta wykonana jest dosyæ dok³adnie. Wiec trudno by tu mówiæ o wzmocnieniu. Chyba, ¿e ow± po prostu pominiêto.

W nity na brzegach nie s± tak oczywiste. Wypuk³o¶ci umieszczobo tak gêsto, ¿e musielby¶my mieæ choæby jakie¶ ¶lady tego typu rozwi±zania. Wykluczyæ mo¿na okucie metalowe, bo w nich nity by³y rozmieszczone w zdecydowanie wiêkszych odleg³o¶ciach.

Zwracam siê z pro¶b± o wydatowanie przedmiotów ukazanych na rysunku.Jest to wyposa¿enie grobowe wojownika z m.Prudnik na ¦l±sku Opolskim,znalezionego w wyrobisku ¿wiru.Tylko tyle wiem ¿e znaleziska i wstepnego datowania dokonali Niemcy przed bodaj¿e II Wojn± ¦w.Uznali ¿e to wyposa¿enie wandalskiego wojownika.Po wojnie dokumentacja gdzie¶ siê zapodzia³a,a zabytki prawdopodobnie wyl±dowa³y we Wroc³awiu.

Co¶ z t± rycin± nie tak - pewnie dlatego pytasz ?
Znalezisko lokalizowane w Prudniku (groty, sprz±czka i umbo), przypisywane Wandalom i datowane na 12 w po Chrystusie ? To chyba nie tylko b³±d zecerski, mo¿na pomysliæ "v" i "n", ale nawet w 12 wieku przed Chrystusem to pró¿no by szukaæ Wandalów, tak w Prudniku jak i gdziekolwiek indziej

K³aniam
Rabiega

To karta bodaj¿e ze spisu inwentaryzacyjnego prudnickiego muzeum..rzecz jasna przedwojenna.Nawet je¶li to nie Wandal czy jak go zwaæ,to i tak mam komplet uzbrojenia lokalnego nieboszczyka Dlatego chcia³em aby kto¶ pokusi³ siê choæ trochê i spróbowa³ wydatowaæ to co z niego zosta³o

Sprz±czka omegowata odpowiada analogicznym sprz±czkom z ¯u³aw Wi¶lanych datowane s± one na IV/V w.

Thyrvi..: co¶ drgnê³o:) Tylko czemu taki dziwny opis tej karty?

http://umba.newworldltd.org/